AZ-index > artikelindex S > artikel
Sint-Gaugericus Parochie Pamel |
|||
Opgedeeld in twee grote perioden: voor en na 1843 1843: de laatste witheer-pastoor overlijdt en de eerste seculiere pastoor wordt aangesteld. 1. - 1843 1.1. Volgens een eeuwenoude overlevering stond er eind 6e eeuw in Pamel al een kapel toegewijd aan de Goddelijke Verlosser of Sint-Salvator (1). Evenwel is zeker dat in 1260 Sint-Gaugericus de patroon van het ‘altare' was. In 1573/1592 echter was volgens decanale verslagen het hoofdaltaar toegewijd aan Sint-Laurentius, in 1593 werd dan weer Sint-Gaugericus aangegeven en in het begin van de 17e eeuw vermeldde de abt van Ninove beiden naast elkaar. Daarna overtroefde Sint-Laurentius te Pamel Sint-Gaugericus duidelijk in populariteit, maar deze laatste bleef toch patroon van de parochie. |
|||
 Sint-Laurentius met het rooster averechts in de hand foto 2013 |
|||
| 1.2. * Ook al is er sprake van een bidplaats eind 6e eeuw, toch is het aannemelijker, gezien de verbreiding van het christianisme in onze streken, dat de parochie Pamel pas vorm kreeg in de 8e eeuw/begin 9e eeuw. Nog in de 12e eeuw beheerden de heren van Ledeberg in Pamel de goederen van de kerk en stelden zij de bedienaar aan. Daaraan kwam pas een einde toen in 1179 de bisschop van Kamerijk de abdij van Ninove begiftigde met de kerk van Pamel (en met de kapel van Ledeberg) en toen in 1182 Wouter van Ledeberg werd verplicht de voorrechten van 'zijn Eigenkerk’ af te staan. * Door die schenkingsakte: - werd de abt collator of kerkheer die de pastoors en later ook de onderpastoors benoemde. Maar nog tot rond 1250 werd de parochie bediend door wereldlijke geestelijken, pas daarna waren de pastoors/onderpastoors norbertijnen of witheren aangesteld door de abt. (2) Ook behielden de heren van Ledeberg/Pamel toch nog het begevingsrecht van de kosterie in de kerk van Pamel. - kreeg de abdij recht op de parochietienden. Maar de jaren nadien waren er hieromtrent toch nog verschillende betwistingen tussen de heren van Ledeberg en de abdij, met enkele compromissen tot gevolg. De schenkingsakte van 1179 stipuleerde ook dat de kerk van Pamel ‘ecclesia matrix’ van de kapel op Ledeberg was. Bovendien was de kerk van Pamel ook moederkerk van de kapelanie Sint-Salvador, met kapel naast de kerk of ermee verbonden (?). Ook de kapelanie van de hofkapel te Riehove (3) was afhankelijk van de kerk van Pamel. Deze afhankelijkheid van de moederkerk hield o.a. in dat doopsels, huwelijken, begrafenissen, … alleen konden doorgaan in de kerk aan de Dender! * De abt bezocht geregeld de parochie en vergewiste zich van de toestand waarin kerk en pastorie verkeerden; hij interesseerde zich voor de misgewaden, voor de handel en wandel van de onderpastoor, zelfs voor de orde en netheid in de pastorie. In zijn dagboek schreef abt Joannas De Neve (Nevius): Op 31 augustus 1666 ‘visiteerde ik E.H. pastoor van Pamel en zijn confrater. Ik schreef enkele zaken voor ...’ * De parochie strekte zich uit over gans Pamel. Weleer omvatte ze ook een strook over de Dender, waar o.a. de bewoners van het hof te Riehove parochianen waren van de kerk van Pamel. |
|||
1.3.1. Pastoors |
|||
| 1.4.1. Communicanten Uit kerkrekeningen van de 16e-17e eeuw blijkt dat de communicanten ieder jaar een peperkoek kregen. |
|||
1.4.2. Verering van de H. Laurentius |
|||
| 1.4.3. Processies In kerkrekeningen uit de 16e-17e eeuw werd vermeld dat 'trommelslagers (o.a. op een "bommeken" of handtrommel, tamboerijn), fijfelaars (die op een "fijfelaar" of dwarsfluit speelden), moeselers (doedelzakspelers) en andere speellieden' de ommegang of processie opluisteren. Na de processie kregen ze een 'imbeyt' of maaltijd, samen met de 'proviseurs' van de kerk en de koster. |
|||
1.5.1. Kerk
Dat er te Pamel op de rechteroever van de Dender op het einde van de 6e eeuw een kapel stond waar Sint-Salvador werd vereerd blijft een gissing. (1) Feit is wel dat er eeuwen later in de kerk van Pamel nog (altijd) sprake was van een aan Hem toegewijde kapel. Toch is het waarschijnlijker dat er pas in de 8e-9e eeuw een houten kerkje werd opgetrokken (11). Zeker is dat er in 1179 nabij de Dender een kerk stond (op het huidige oude kerkhof). Voorlopig is niet geweten wanneer ze in steen werd gebouwd, wanneer ze in de volgende 4 eeuwen werd verbouwd, vergroot, geplunderd, hersteld. Pas in 1572 vernemen we meer. Toen schreef de deken in zijn verslag dat het kerkgebouw belangrijke herstellingen nodig had, het hoogkoor zo verwaarloosd was dat er geen mis kon worden opgedragen; zo ook nog in 1576. In 1593 was volgens zijn verslag het schip nog ongeschonden, maar het hoogkoor uitgebrand. In 1600 werd de kerk opnieuw door rondtrekkende geuzen en/of soldaten geprofaneerd. Niet verwonderlijk dat de abt van Ninove in 1603 ‘betere tijden' afwachtte om het koor af te werken. Toch blijkt uit kerkrekeningen uit 1590-1621 ook dat men meermaals de schade (enigszins) heeft hersteld: de altaarstenen werden vernieuwd, ook het tabernakel, het altaar van Sint-Salvator, het schrijnwerk van het koor, de koorlessenaars, het bekken van de doopvont en de altaarkleden. Eveneens moest er gemetseld en getimmerd worden aan het portaal en aan de sacristie. Volgens diezelfde rekeningen werd jaarlijks ook een deel van de vloer geplaveid en werd, gespreid over jaren het stro van het dak vervangen door schaliën. Blijkbaar was er in 1617 voldoende hersteld opdat de aartsbisschop van Mechelen de altaarstenen en het kerkhof kon komen wijden. Van die (herstelde) kerk krijgen we een duidelijker beeld (gezien vanaf de Dender) dankzij een tekening uit 1621 van Philip De Dyn. |
|||
 Kerk met links ervan de pastorie en bovenaan het kasteel, vooraan de Dender. (Mechelen, Aartsbisschoppelijk Archief) |
|||
De uitsprong naast de zijbeuk was een zijkapel, waarschijnlijk toegewijd aan O.-L.-Vrouw. Aan de overzijde paalde eveneens een zijkapel, toegewijd aan Sint-Salvator. Had die kapel ‘fundamenten' in een oud verleden, stond ze ooit afzonderlijk? Was de kerk een vergroting uit de 15e-16e eeuw van een vroegere romaanse kerk? (12) (13) |
|||
 |
|||
Duidelijk is dat de toren weer overeind stond en dat het kerkschip langer was (thans 5 i.p.v. 3 vensters in de zijbeuken). Ogenschijnlijk waren de zijbeuken hoger en paalde de (niet afgebroken) kapel van Sint-Salvator nu aan het (niet afgebroken, maar verlengde?) koor. Werden deze kapel en die aan de overzijde toen al omgevormd tot sacristie? |
|||
1.5.3. Kerkgeraad, kerkschatten |
|||
1.5.6. Orgel Voor 1776 is er nergens sprake van een orgel, zodat mag aangenomen worden dat de kosters voordien tijdens lof en mis (mee)zongen zonder begeleidend muziekinstrument. Maar in februari 1776 werd Petrus Frans De Beenhouwer betaald ‘voor het spelen der orgel'. Wanneer dat orgel werd aangekocht is (voorlopig) niet geweten, waarschijnlijk ca. 1775. Vermoedelijk kwam het uit de Gentse Van Peteghems-ateliers, want voor het onderhoud nadien zijn er van hen enkele rekeningen overgebleven. |
|||
1.5.7. Klokken In 1593 vermeldde de deken in zijn verslag dat er 1 klok hing. Rond 1700 liet pastoor Vanden Poele een nieuwe klok gieten, die echter al in 1731 moest hergoten worden, wat tot een dispuut leidde over wie de kosten moest betalen, de abdij of de plaatselijke gemeenschap. In 1794 hingen er 3 klokken in de toren, maar kort nadien namen de Fransen de twee zwaarste klokken mee, alleen de kleinste mocht blijven. (14) Op 3 augustus 1824 werd een nieuwe klok ingezegend en toegewijd aan Sint-Laurentius; peter was burgemeester Judocus Joannes Van Bellinghen en meter Catharina Theresia Van Lierde. De klok was te Leuven gegoten door Andreas Van der Gheyn, had onderaan een doorsnede van 1 m en woog ongeveer 850 kg. |
|||
1.6.1. Pastorie Voor 1308 woonde de pastoor waarschijnlijk in de abdijhoeve Hofstad aan de Koe(i)straat (15). In 1308 kocht (16) de abdij van Ninove de 'mansio' (= huis) aan de huidige Oudekerkweg, 'où habitait Godefroid de Pamele' (17); m.a.w. vanaf toen woonden de pastoors in de kasteelhoeve van de heren van Pamel, die intussen verhuisd waren. In 1572 vermeldde de deken in zijn verslag dat de pastorie goed onderhouden was, in 1593 schreef hij dat ze uitgebrand was (waarschijnlijk in de strijd tussen Spanjaarden en geuzen). In 1617 werd er ter plaatse een nieuwe pastorie gebouwd, te zien op bovenstaand kaartje. Ze staat er heden nog, en de bouwdatum is nog te lezen op de linkergevel, onder de schoorsteen. Uiteraard werd deze pastorie in de loop der jaren verbouwd. Het torentje en het portaaltje vooraan zijn verdwenen, de buitenmuren gerotseerd (1882), het dak meermaals hersteld, ... Binnen bleef de brede gang die leidt naar kamers links en rechts, waarvan één nu nog de 'bisschopkamer' wordt genoemd, omdat er de hoge gasten in werden ontvangen. Maar vooral in de 19e eeuw lieten de pastoors heel wat verbouwingen uitvoeren. Zo werden in 1840 sommige muren volledig vernieuwd wegens de 'vochtigheid en dampigheyd van den grond alwaer 't batiment op gebouwt is'. (18) Ook omwille van de vochtigheid werd in 1886 de 'kleine kamer' met een dubbele deur verruimd naar de 'achterzaal' toe. Daartoe moest zelfs de ingang van de kelder gewijzigd worden. |
|||
1.6.2. Pastorale eigendommen |
|||
1.6.3. Kostershuis In de kerkrekening van 1605 staat dat 9000 bakstenen zijn aangekocht om de fundamenten van een schoollokaal te leggen en in het eerstvolgende dekanaal verslag vermeldde de deken dat de koster (die ook onderwijzer was) er woonde, onmiddellijk links aan de ingang van het kerkhof. Het was een lemen gebouw met strooien dak. Op 4 juni 1727 betaalde pastoor G. De Craene nog 15 gulden voor 300 'bundelen dekstro', geleverd door Niclaes Walckiers. De meeste kosters hebben er tot ca. 1816 gewoond, daarna bleef het er bouwvallig staan tot 1850/1852, toen het werd afgebroken. Door de afbraak kon het kerkhof vergroot worden. |
|||
| 1.7.1. Parochieschool In 1605 werd er nabij de kerk een nieuwe school gebouwd. |
|||
------------------------------------------------------------------------ (1) Die overlevering vertelde o.a. hoofdonderwijzer Peeter Jan-Baptist Van den Eeckhoudt in 1857 op enkele conferenties. Pastoor Van Eyndhoven schreef: 'Een zeer oud beeld dat onze Goddelijke Zaligmaker voorstelt en tot op heden in de pastorie berust, schijnt deze zienswijze te staven.' (2) J. Verbesselt: 'Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13e eeuw', deel XXIII, Koninklijk geschied- & oudheidkundig genootschap van Vlaams-Brabant, 1991, 572 p. Aldaar pp. 298,299. (3) Hof te Riehove, lag een 400 m over de Dender. Was een leen van de heren van Ledeberg/Pamel. (4) J. Verbesselt: o.c. (noot 2). Aldaar pp. 299-301. (5) Volgens Gerard Van Herreweghen in ‘Eigen Schoon en de Brabander’ jg XLVI, nr 1-2, p. 10, trad hij al vóór 1179 op als getuige. (6) Ook bij Gerard Van Herreweghen is er twijfel: in ‘Eigen Schoon en de Brabander’ jg. XLV, nr 1-2, p. 22, is Willelmus een witheer, in jg XLVI, nr 1-2, p. 10, vermoedelijk niet. (7) Kwam hij van de kapel op Ledeberg? (8) Gerard Van Herreweghen in ‘Eigen Schoon en de Brabander’ jg XLVI, nr 1-2. Aldaar p. 10. (9) Om een nog ongekende reden sloot hij in 1450 in zijn pastorie een genaamde Bertols, pastoor van Kontich, op! (10) In oudst gekend geboorteregister. (11) J. Verbesselt: o.c. (noot 2). Aldaar p. 268. (12) J. Verbesselt: o.c. (noot 2). Aldaar p. 303. (13) Volgens pastoor Van Eyndhoven was vóór 1667 de bouwtrant van de kerk gotisch. Hij baseerde zich op vaststellingen tijdens de afbraak van de kerk in 1905. Maar kon hij dat toen nog wel vaststellen na de grondige verbouwingen van 1667 en 1868? De kerk na 1667 noemde hij renaissancistisch. Voor anderen was ze eerder barok. (14) Dekanaal archief Pamel, Register der Beraadslagingen 1813-1875. (15) Het huidige eerste stuk van de Piezelstraat. (16) Was het in 1306? Was het een schenking van de heer van Pamel? (17) Steekkaarten bij het cartularium van de abdij van Ninove. (18) De gemeentesecretaris schreef erover in een rapport: 'De veranderingen aan de pastorie werden vrijwillig door de inwoners van Pamel gedaan, uiteraard ook met medewerking van de Kerkfabriek; het heeft aan de gemeente nauwelijks iets gekost.' (19) Op 23 maart 1805 sukkelde Catharina Theresia Van Tricht (van het hof te Zijpe) in de vijver en verdronk. |
|||
2. 1843- |
|||
| 2.4.1. Liturgische vieringen - In 1904 waren er op zondag 2 missen, vanaf 4 maart 1934 kwamen er 3 missen: om 6 u, 7u30 en 9u30. Later gewijzigd in: 7 u, 8u30 en 10 u. - Rond 1900 moest men al om 6 u of om 6u30 naar de kerk om te trouwen, rond 1928 was dat toch al later, om 8 u, 9 u of 9u30. - Rond 1900 waren er uitvaartdiensten om 6 u, 6u30, 7 u, 8 u, 8u30, 9 u en 10 u! Vaak waren er twee plechtigheden: de dienst op de dag van de begraving en een solemnele dienst een hele tijd later. Rond 1940 gingen bij de uitvaartdienst van 10 u priesters, koster en misdienaars buiten de kerk de lijkstoet een eindje tegemoet; op het einde van de dienst gingen ze mee tot in het portaal. Bij de dienst van 11 u was het hele koor met zwarte doeken behangen, stond er een grote katafalk en gingen priesters, koster en misdienaars (als het niet te ver was) tot bij het sterfhuis; na de dienst gingen zij met het kruis de lijkstoet vooraf tot bij het graf. De prijs was wel navenant. - In 1953 was er voor het eerst een Paasnachtviering, die zeker al in de jaren (19)60 een avondviering werd; op Witte Donderdag 1956 was er voetwassing, ritueel dat nadien slechts enkele jaren stand hield. Voor het eerst werd in 1954 met Kerstmis de middernachtmis opgedragen, ook de volgende jaren tot en met 1967. De eerste biechtviering had plaats (waarschijnlijk) op 10 april 1968 (toen nog met private belijdenis). - Dopen, kerkelijke huwelijken en begrafenissen (1) |
|||
 Opmerkingen: Sinds 1946 werden de (gedeeltelijke) cijfers van de parochie Kattem en sinds 1958 de cijfers van de parochie Ledeberg niet meer ingecalculeerd. Tussen haken het aantal begrafenissen van overledenen in het rusthuis. De tabel geeft uiting aan een tanend parochieleven. |
|||
| - In augustus 2017 moest de kerk worden gesloten. Inzake de kerkelijke diensten werd er in de kerk van Ledeberg een regeling getroffen voor beide parochies: | |||
|
|||
| Maar vanaf 1 september 2024 konden er te Pamel in de heringerichte (vroegere) doopkapel, samengevoegd met een gedeelte van de aansluitende zijbeuk, opnieuw vieringen doorgaan, waaronder om de veertien dagen om 10.30 u de zondagsmis. | |||
| 2.4.2. Plechtige communie, vormsel * Tot 1918 (?) deed men zijn eerste communie op 12 jaar (of later), leeftijd waarop men nadien de plechtige communie deed. Ter voorbereiding volgden gedurende twee bijna volledige (school)jaren jongens en meisjes apart de 'catechismus', gegeven door de onderpastoor/pastoor. In 1933 bv., gingen de jongens op woensdag en zaterdag om 7u45 in Pamel naar de ‘lering’, de meisjes op dinsdag en vrijdag ook om 7u45, het eerste jaar op Ledeberg, het tweede jaar in Pamel. Bovendien moesten allen op maandag en donderdag de mis van 7u45 bijwonen. Op de donderdag, vrijdag en zaterdag voor de plechtige communie werden dan van 8 tot 9 u en van 14 tot 16 u vooral de vieringen grondig ingeoefend. Op de dag zelf kwamen de communicanten om 7 u samen in Ons Huis, vanwaar ze processiegewijs naar de kerk stapten en in de mis van 7u30 hun plechtige communie deden. Om 9 u vergaderden ze opnieuw in de zaal, gingen dan in processie naar de kerk en spraken er tijdens de hoogmis hun doopbeloften uit. In de namiddag volgden ze nog het lof met toewijding aan Onze-Lieve-Vrouw en werd tenslotte het Te Deum gezongen als dankzegging. Maar ook na hun eerste/plechtige communie volgden een aantal onder hen gedurende nog twee jaar de ‘catechismus van volharding’. Welke pastoor ermee is begonnen is (voorlopig) niet geweten. In het parochieboek wordt de catechismus wel vermeld ter gelegenheid van de ‘prijsuitreiking’ op 2 april 1894, voor hen die regelmatig in de catechismus aanwezig waren. Dat betekende wel dat er in 1893-1894 samenkomsten waren. Die catechismus van volharding ging door op zondag voor het lof. Onder pastoor Van Eyndhoven in het begin vrij regelmatig, later annuleerde hij meer en meer de catechismuslessen. Onder pastoor Verwimp kwam er weer meer regelmaat in de samenkomsten, met veertig-vijftig meisjes en jongens. Pastoor Janssens vergaderde afwisselend, de ene week met de jongens, de volgende met de meisjes. Hoewel op 25 mei 1951 de catechismus van volharding voor het laatst in het parochieboek werd opgetekend, zijn er toch ook daarna nog twee à drie jaar samenkomsten geweest. * Het vormsel werd om de drie jaar toegediend aan de plechtige communicanten van het vorig jaar, het jaar zelf en het volgend jaar. (3) Een week voordien volgden de vormelingen elke dag om 7u45 les ter voorbereiding. Op dag zelf moesten zij, bv. in 1927, al om 6u15 in de kerk zijn. Zij volgden dan de mis van 6u30, opgedragen door de vormheer en gingen te communie. Om 9 u waren ze terug in de kerk om gevormd te worden. In de namiddag gingen de vormelingen nog naar het lof, waarna het Te Deum werd gezongen. Van de peter en de meter kregen ze een geschenkje (na 1933, vele jaren een flesje limonade van peter Joseph De Schepper). |
|||
2.4.3. Verering van Sint-Gaugericus op 11 augustus (=sterfdag en feestdag) Op 11 augustus 1893 schreef pastoor Van Eyndhoven: ‘Feestdag van de H. Gaugericus, patroon van de parochie. De diensten gelijk op zondag.’ Dat bleef zo onder de pastoors Verwimp en Janssens. Deze laatste vermeldde meestal ook dat er ’s avonds een lof was. Het was pastoor Geeraerts die meedeelde dat de feestdag van de Sint-Gaugericus voortaan een afgestelde heiligdag was, waarop daardoor voor de parochianen de verplichting te vieren/aanwezig te zijn wegviel. Vanaf 1956 was er op 11 augustus om 8 uur nog een hoogmis, maar geen lof meer. Na 1964 werd het patroonsfeest niet meer vermeld in de parochieboeken, wel in het parochieblad, maar sinds 1970 wordt het ook hier niet meer aangekondigd. 2.4.4. Verering van de H. Cornelius en de H. Laurentius In de 19e eeuw verzwakte de verering van de H. Laurentius en ondanks pogingen van pastoor Van Mollem om de broederschap nieuw leven in te blazen vond zijn opvolger pastoor Jonckers ca. 1883 geen register meer van de broederschap en stelde ook vast dat er geen nieuwe leden waren. Hij vroeg dan ook aan de bisschop de broederschap opnieuw op te richten, maar daar werd blijkbaar geen gevolg aan gegeven want toen pastoor Van Eyndhoven op 31 december 1899 een lijst opstelde van de bestaande kerkelijke genootschappen was de Broederschap van de H. Laurentius er niet meer bij. Maar pastoor Van Eyndhoven had intussen al een vervanger gevonden, de H. Cornelius, aan wiens relikwie hij was geraakt. Op 6 juni 1897 schreef hij in het parochieboek: ‘Sinksen. Vespers om 2 uur, daarna solemnele inhaling van het beeld van de H. Cornelius en daarna lof en zegening met de relikwie van de H. Cornelius. Maandag, 2de Sinksendag om 2 uur vespers en lof; daarna sermoen door Z.E.H. deken en wijding van het beeld van de H. Cornelius.' |
|||
 Sint-Cornelius met de pauselijke tiara op het hoofd; in de linkerhand een jachthoorn, waarvan de oorsprong niet met zekerheid is gekend. foto 2013 |
|||
Deze was de ‘bijzondere Patroon tegen de stuipen (seskens of gaven genaamd), gichtigheden en vallende ziekten der menschen en tegen de ziekten der beesten; wiens heilige relikwie met grooten toeloop en devotie geëerd, en wiens bijstand vurig aanroepen wordt in de parochiale kerk van Pamel', o.a. door vele moeders met hun kinderen op de arm of aan de hand. |
|||
| 2.4.5. Processies - In 1894 vermeldde pastoor Van Eyndhoven zes processies: drie processies op de Kruisdagen, de maandag, dinsdag en woensdag voor O.-H.-Hemelvaart; de Sint-Marcusprocessie op 25 april; de processie op 19 maart, feest van Sint-Jozef; de processie op Sacramentsdag (op de tweede donderdag na Pinksteren). Het waren voornamelijk bidprocessies. - In de jaren (19)20 ontstonden twee grote processies met tal van groepen: op de zondag na Sacramentsdag over Poelk (o.a. Tezuivenestraat, Ninoofsesteenweg, Poelkbeekstraat); op O.-L.V.-Hemelvaart, 15 augustus, over Ledeberg (o.a. Gashuisstraat, Dokter Roosensstraat). Onder pastoor Geeraerts werd gewisseld, eerst over Ledeberg en in augustus over Poelk. Op het programmablad schreef pastoor Janssens de doelstelling van deze processies: ‘Samen met de openbare eer en hulde gebracht aan de Moedermaagd en aan onzen goeden Meester, den Liefdekoning, in zijn aanbiddelijk Sacrament, geeft de processie een aanschouwelijke les van wat ons christelijk leven hoeft te zijn van af ons prilste jeugd.’ |
|||
|
|||
| De monstrans met ‘Het Allerheiligste Sacrament’ werd gans de weg opgeheven gedragen door een priester gehuld in een dikke, met zilver- en gouddraad geborduurde koorkap. Onderweg werd halt gehouden aan het rustaltaar waar het H. Sacrament ter aanbidding werd uitgesteld, waarna de zegen werd gegeven. Op Ledeberg stond er een rustaltaar op de Ledebergdries; in Poelk was er eerst een rustaltaar ter hoogte van de huidige Rijstraat, later langs de Tezuivestraat en ook aan het einde van de Gasthuisstraat. De processie over Poelk hield stand tot in de jaren (19)60, werd dan nog vervangen door een bidprocessie in de wijde omgeving van de grot, tot 1970. De processie over Ledeberg ging een laatste keer uit in 1971. |
|||
2.4.6. Dag van de Gedurige Aanbidding of Biddag |
|||
2.4.7. Heilige Missie |
|||
| 2.4.8. H. Hartfeesten op 3 mei 1931 | |||
 |
|||
2.4.9. Op zondag 3 september 1939, tijdens de mobilisatie, drong pastoor Janssens er bij zijn parochianen op aan ‘… in zo groot getal mogelijk iedere avond (in de kerk) Gods Hulp te komen inroepen voor het welzijn van ons land, voor de wereldvrede en voor het welzijn van de soldaten van onze parochie. We mogen niet denken dat het ergste reeds voorbij is; het ergste kan wel nog komen. De goede God beware er ons voor.' |
|||
 |
|||
Ook promootte pastoor Janssens verschillende inzamelingen (o.a. op 7/7/1940) en omhalingen (o.a. op 6/7/1941) ‘ten einde de geteisterden van de oorlog te hulp te komen'. De genootschappen en bonden bleven onder de oorlog bestaan en kwamen ook regelmatig samen. |
|||
| 2.4.10. Op 1 april 1945 verscheen het eerste ‘Parochieblad van Pamel.’ Aan de hoofding werd nog wat gesleuteld om al op 3 juni te komen tot: | |||
|
|||
| Die hoofding zou meegaan tot eind 1972 (?), daarna gewijzigd omdat ook de andere parochies van Roosdaal samen in het parochieblad werden opgenomen. Het stramien bleef onveranderd: vooraan één (later meerdere) bladzijden, met vooral de vieringen, maar ook de namen van de dopelingen, de communicanten, de gehuwden, de overledenen, … nieuws uit de parochiale verenigingen, … ter plaatse opgesteld en er aanvankelijk ook gedrukt. De volgende bladzijden waren dan dezelfde voor alle Vlaamse parochies, opgesteld en gedrukt in ‘Antwerpen’. In 1945 werden 600 abonnees geteld, in 1952 waren het er 630, in 1997 gestegen tot 793 (Pamel en Ledeberg samen). Sindsdien is het aantal abonnees in dalende lijn. In 1952 kostte een abonnement 37,50 fr., in 1996 was de prijs 550 fr., in 2019 bedroeg de abonnementsprijs 38 €. |
|||
| 2.4.11. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw tot de jaren (19)60 fungeerden er gedurende korte of langere tijd verschillende congregaties, genootschappen, broederschappen en bonden: Zij waren uiting maar evenzeer instrument van een kerk die de parochiegemeenschap beheerste. - Broederschap van de Heilige Rozenkrans - Genootschap van de Gedurige Aanbidding - Congregatie van Onze-Lieve-Vrouw - Congregatie van de Derde Orde van de Heilige Franciscus - Congregatie van de Heilige Joannes Berchmans - Genootschap van de Heilige Vincentius à Paulo - Genootschap van de Heilige Familie - Genootschap van de Heilige Kruisweg - Genootschap van het Heilig Hart - Broederschap van de Heilige Rochus - Bond van het Heilig Hart - Eucharistische Kruistocht - Genootschap van de Christene Moeders der Heilige Familie |
|||
2.5.1. Oude kerk Pastoor Van Mollem kloeg er al enkele jaren over, en in 1863 oordeelde ook de kerkfabriek officieel dat de kerk uit 1667 te klein was geworden. Elke hoogmis stonden er honderden mensen in het portaal of op het kerkhof. In opdracht van de kerkfabriek stelde architect L. Spaak in 1866 een plan op waarin de kerk met 240 m² werd vergroot, voornamelijk door de bouw van een kruisbeuk. (5) (Er was ook sprake geweest van het verplaatsen van de kerk naar het midden van de parochie, maar omdat men ‘moeilijkheden' vreesde, zoals in Okegem, werd het voorstel opgeborgen.) In februari 1868 begon men aan de afbraak van het koor en de twee sacristieën (een ervan was de vroegere kapel van Sint-Salvator). Op 30 maart werd de eresteen ingemetseld en werden kruisbeuk, koor en sacristie in de richting van de pastorie uitgebouwd. Nog hetzelfde jaar voltooide aannemer Schoonjans uit Pollare de ruwbouw. Begin 1871 bestelde de kerkfabriek eikenhouten muurbeschotten (6) aangepast aan de al bestaande lambrizering, twee dubbele deuren met half verheven beeldhouwerk en twee biechtstoelen bij meester-beeldhouwer Prosper Jacobs uit Ninove; het jaar daarop was hij er klaar mee. Bovendien wou pastoor Van Mollem ook de buitenzijde harmoniseren. Provincaal architect G. Hansotte stelde een plan op. (7) In 1878 werden de daken van de oude zijbeuken vernieuwd; de toren kreeg niet alleen meer witte steen ingemetseld (zoals in de nieuwe muren), maar werd ook verhoogd, met 1 m (8) en met een hogere naald. Gedurende de werken stelde men kleine barsten vast in vloer tussen kerk en portaal en ook breder wordende scheuren in de muren van het oksaal. Konden de grondvesten de zwaardere toren wel dragen? Hansotte liet daarop bindankers aanbrengen en twee steunberen tegen de toren opwerken. Dit scheen voorlopig te helpen, maar begin maart 1879 hoorde men gekraak, werden de scheuren groter, kwam bepleistering naar beneden, ... op 9 maart, klokslag 19 uur viel de toren met een oorverdovend lawaai neer op het kerkhof. Het grote gat in de voorgevel werd eerst met een houten beschot afgesloten, daarna werd een voormuur gemetseld.(9) |
|||
 foto ca. 1900 |
|||
Ook al wilde pastoor Jonckers een kerk meer in het midden van de parochie, toch bleef een beslissing uit, door tegenkanting van hen die de kerk ter plaatse wilden houden, maar vooral doordat hij er het nodige geld niet voor vond. In de beginjaren van pastoor Van Eyndhoven werd door enkele leden van de kerkfabriek en van de gemeenteraad nog voorgesteld de oude kerk te renoveren, te vergroten en een nieuwe toren te bouwen. Architect A. Struyven stelde er zelfs een plan voor op. Maar in die jaren werd eveneens vastgesteld dat het nog rechtstaande kerkschip (en koor) meer en meer ontwricht geraakte, zowel het oudste gedeelte (uit ca. 1667!) waar de muren in zo’n staat van ouderdom waren dat ze bij renovatie best afgebroken werden, als het recente deel waar o.a. de kruisbeuk aan de noorderzijde al 16 cm was afgeweken. Daarbij werden de scheuren in muren en gewelven groter en liet A. Struyven ankers aanbrengen. Een renovatie was dus niet evident en zou eveneens hoge kosten meebregen. De idee van de bouw van een nieuwe kerk won weer veld. Kantelmoment was zeker de komst in 1896 van kardinaal Goossens die kwam vormen, maar zich toen ook uitsprak voor een kerk in het midden van de parochie en aan de pastoor de opdracht gaf daarvoor te ijveren, wat pastoor Van Eyndhoven de volgende jaren ten volle deed. Vooreerst bracht hij de kerkfabriek ertoe op 3 april 1898 te beslissen een nieuwe kerk en pastorie te bouwen. Wat later, op 3 augustus keurde ook de gemeenteraad met zes stemmen tegen vijf de verplaatsing van de kerk goed. |
|||
 In het jaar des Heren 1903, /Toen paus Pius X de kerk bestuurde, /Koning Leopold II regeerde, /Kardinaal Petrus Lambertus Goossens Aartsbisschop was, /E.H. Van Eyndhoven pastoor, /Werd deze kerk, die toegewijd is aan de Heilige Gaugericus gebouwd. /Z.E.H. C.A. Verbesselt, districtsdeken, heeft de eerste steen gelegd. (tekenden:) A. Verbesselt, pastoor-deken van St-Kwintens-Lennik /L. Ooms, pastoor van O.-L.-V.-Lombeek /P. Cuylits, pastoor van Strijtem /H. Buelens, pastoor van Wambeek /J. Haeck, onderpastoor van Pamel (kapelaan op Ledeberg) /V. De Beenhouwer, residerend priester /Leopold Mertens, aalmoezenier van het rusthuis /A. Stoffels, rector van het klooster in Borchtlombeek /Victor Joossens, onderpastoor van Pamel /J. Goethals, architect /Leonard Verstraete, aannemer. Eindelijk waren de werken zover gevorderd dat de kerk op donderdag 29 september 1904 door deken A. Verbesselt kon ingezegend worden, in aanwezigheid van de notabelen van de gemeente, de pastoors van de omliggende parochies, de uit Pamel afkomstige priesters en ‘verscheidene buren en vrienden’. (10) De volgende twee dagen werden de stoelen en andere kerkmeubelen nog uit de oude kerk gehaald, vervoerd naar en geplaatst in de nieuwe kerk, want vanaf zondag 2 oktober zouden alle reguliere diensten er doorgaan. ‘Op zondagmorgen waren de parochianen reeds vroeg in de kerk om plaats te vinden en ongeveer duizend kerkgangers naderden tot de H. Tafel’. (10) Onder hen verschillende Pamelaars die voorheen omwille van de afstand elders naar de mis gingen. Terwijl sommige parochianen van de ‘benedenkant’ uit protest wegbleven en nog vele jaren naar de kerk van Okegem zouden gaan. Na in 1904 al ingezegend te zijn werd de kerk op 8 september 1921 nog eens ingewijd door kardinaal Mercier. De parochianen hadden hun huizen opgetooid, maar vooral het kerkplein en de kerk waren versierd, |
|||
|
|||
| Het werd een luisterlijke viering; vanaf 10 u processie met de relikwieën en wijding van de altaren, gevolgd door een plechtige mis. Uiteraard waren de voorzitter en de leden van de kerkfabriek aanwezig, de burgmeester en de schepenen, de in Pamel geboren priesters, de pastoors van de omringende gemeenten, … maar ook de 'hele parochie'. | |||
 foto ca. 1947 |
|||
|
|||
De neogotische verticale opbouw, alsook de diepte naar het beglaasde koor toe, vallen op. Maar ook een lichtheid, o.a. bekomen door de natuurstenen witte spitsbogen, met ertussen metselwerk, steunend op zuiltjes uitgewerkt tegen de muren, die zelf steun vinden op gelaagde kolommen. |
|||
| 2.5.3. Glasramen * De glasramen in het koor werden gebrandschilderd door Hochreiter en Geyer uit Antwerpen en ingezet in 1904. Het glasraam links stelt bovenaan een knielende bisschop voor, de Heilige Cornelius, die op het punt staat onthoofd te worden (11) door een soldaat die zijn zwaard in de hoogte steekt, rechts van de soldaat een engel met de zegepalm van de martelaars. Onderaan een tafereel waarin de Heilige Laurentius geroosterd wordt. In het middenste glasraam wordt bovenaan het kerstgebeuren uitgebeeld, eronder de Heilige Familie: Jozef timmert, Maria spint en Jezus houdt de handboor vast. In het glasraam rechts, bovenaan bezoekt de Heilige Gaugericus een oude man, onderaan is de Heilige Vincentius à Paulo te zien. Tussen de taferelen bovenaan en onderaan worden in de drie glasramen de apostelen voorgesteld. Ook prijken in het middenste glasraam de wapenschilden van de schenkers, de families de Merode en de Lévis Mirepoix (dubbelschild), beide schilden geflankeerd door twee leeuwen. * De glasramen in de (vroegere) doopkapel werden ontworpen door Louis Asperslag (12), Pastoor Janssens vroeg hem ‘uit het Oude Testament, uit het Nieuwe Testament en uit de liturgie van het doopsel samen te brengen al wat betrekking had op dat zo voornaam en nooit genoeg gewaardeerd zo heilig sacrament’. Het werden glasramen met overwegend blauwe en rode tinten. De uitvoering ervan gebeurde in het atelier J.J. Vosch te Elsene, in 1935 werden ze ingezet, kostprijs 17000 fr. In de glasramen langs het kerkplein zijn taferelen te zien uit het Oude Testament. In het glasraam links wordt in een bovenste tafereel de vlucht uit Egypte voorgesteld, dwars door de Rode Zee, eronder slaat Mozes water uit de rots. Gans boven in het middenste raam zetelt de Schepper aanbeden door engelen, daaronder nog twee taferelen: Adam en Eva die verjaagd worden uit het aards paradijs en Noë die op zijn ark de duif met een tak in de bek verwelkomt. In het glasraam rechts wordt de viering van het Joodse Paasfeest uitgebeeld, eronder trekken de Joden op met de Ark des Verbonds. In het koortje zijn nog drie glasramen te zien met taferelen uit het Nieuwe Testament. In het glasraam links boven de feniks en een vis symbolen die verwijzen naar Christus, eronder het doopsel van Jezus in de Jordaan en daaronder een kind in wit gewaad dat uit de doopvont oprijst, evenals een licht uitstralend kruis. In het middenste glasraam wordt bovenaan de Heilige Drievuldigheid uitgebeeld, drie ringen ineengewerkt, daarop de hand (de Vader), de duif en de tong (H. Geest) en eronder de kruisiging (de Zoon) met O.-L.-Vrouw en de H. Joannes. Daaronder staat nog een Latijnse tekst. (13) In het glasraam rechts bovenaan twee vissen waartussen een derde vis waarvan alleen de staart zichtbaar is, symbool van het nieuwe leven door het doopsel. Eronder nog twee taferelen: de verrijzenis van Jezus en de parabel van de dwaze maagden met onder een brandende olielanp een Latijnse tekst (14). |
|||
| 2.5.4. In het schip en de dwarsbeuk zijn de muren beschilderd met aanroepingen uit de litanie van Onze-Lieve-Vrouw, telkens ook uitgebeeld: Koningin der martelaren, Toren van David, Gulden Huis, … In het koor zijn links twee engelen geschilderd met banier waarop een Latijnse tekst ‘Laudate nomen Domini’, erboven een pelikaan die zijn borst open pikt om zijn drie jongen met zijn bloed te voeden, rechts eveneens twee engelen met ‘Gloria in excelsis Deo’ en erboven het Lam Gods. Ook nog Latijnse teksten over de gehele lengte van het koor. In het koor hangen twee oude geborduurde processievaandels, op het vaandel links staat O.-L.-Vrouw, rechts de Heilige Familie. In de rechterdwarsbeuk hangt een schilderij dat de kroning van Maria door de Heilige Drievuldigheid voorstelt. Het is een werk uit de school van De Crayer en dateert uit de 18e eeuw. In de oude kerk hing het boven het hoofdaltaar, nadien in de nieuwe pastorie. Nadat het gerestaureerd werd, hangt het sedert 1987 in de kerk. De kruisweg in het schip dateert uit 1904, toen ingewijd op 15 oktober. |
|||
2.5.5. Altaren |
|||
 foto 2013 |
|||
In het retabel links het Laatste Avondmaal, in het midden Christus aan het kruis omringd door Maria en Johannes, rechts de bruiloft van Kana. Onder de altaartafel een medaillon met Christus als leraar en in de vier hoeken de symbolen van de vier evangelisten. Op het deurtje van het tabernakel twee zinnebeelden: het Lam Gods en de pelikaan. |
|||
. |
|||
| 2.5.6. De communiebank tussen schip en koor werd door de parochianen in 1930 geschonken n.a.v. het zilveren priesterjubileum van pastoor Janssens. Heden is ze verwijderd en tegen de linkermuur van het koor geplaatst. De communiebanken links en rechts voor de zijbeuken komen uit de oude kerk. Ze zijn uit eikenhout en stellen taferelen voor uit het Oude en het Nieuwe Testament. (Ook uit de oude kerk komen de vier processielantaarns op de hoek van elke communiebank en in het koor.) | |||
|
|||
| 2.5.7. De preekstoel uit gevernist eikenhout stond in de oude kerk en dateert vermoedelijk uit de 17e eeuw. | |||
|
|||
Op de sokkel o.a. de symbolen van de vier evangelisten. De kuip vertoont de beeltenissen van O.-L.-Vrouw met het kindje Jezus, Sint-Laurentius met rooster en boek, Sint-Paulus met boek en zwaard, Christus met wereldbol, Sint-Petrus met sleutels en boek en Sint-Gaugericus met staf en boek (of is het Sint-Antonius met varken?). Aan het klankbord, geschraagd door twee engelen, een duif met opengesperde vleugels (Heilige Geest). |
|||
2.5.8. Biechtstoelen De (geverniste) eikenhouten biechtstoelen in de linker- en rechterdwarsbeuk werden in 1872 gemaakt door Prosper Jacobs uit Ninove en in 1904 overgebracht naar de nieuwe kerk. |
|||
 foto 2013 |
|||
Biechtstoel in de rechterdwarsbeuk: vooraan de beelden van de de Heilige Augustinus en zijn moeder de Heilige Monica. Bovenaan in het bas-relëf, tussen twee engelen, de terugkomst van de verloren zoon. |
|||
2.5.9. Orgel |
|||
 Toen ook nog in het Frans! |
|||
In feite werd een vroeger orgel omgebouwd met gebruikmaking van enig oud pijpenmateriaal (van orgelbouwer P. Van Peteghem uit Gent?). Het kostte 60400 fr; 215 parochianen droegen bij tot de betaling ervan. Later werd het nog aangepast door François Joris en Zonen uit Ronse. |
|||
2.5.10. Klokken Op 30 september 1850 werd een nieuwe klok ingezegend en toegewijd aan Sint-Gaugericus. Peter was Adrien de Lévis Mirepoix, zijn vrouw Marie Joséphine de Merode was meter. Zij zullen de klok wel grotendeels betaald hebben. Onderaan had de klok een doorsnede van 0,98 m en zonder de klepel woog ze 553 kg. Zes jaar later, op 14 oktober 1856 werd een zwaardere klok, van 1309 kg, ingezegend en toegewijd aan de Onbevlekte Maagd. (18) Peter was pastoor Adriaan Jozef Van Mollem, meter Adriana Petronilla Walckiers. Deze klok was te Leuven gegoten door A.L.J. Van Aerschodt, had onderaan een doorsnede van 1,30 m en de klepel woog 38 kg. Opnieuw hingen er 3 klokken in de toren, in orde van zwaarte: de Sint-Gaugericusklok, de Sint--Laurentiusklok (zie hierboven) en de O.-L.-Vrouwklok. (19) Toen in 1879 de toren instortte kwamen de 3 klokken vanonder het puin ‘nog hangende in den klokkenstoel gansch ongedeerd en ongeschonden'. De twee grootste klokken werden dan onder een afdak tegen de kerk gesleept. De kleinste werd op drie stenen staanders geplaatst, in de voortuin van de koster, die er op de geijkte momenten de klepel tegen de rand sloeg. Tot in 1904, toen de 3 klokken naar de nieuwe kerk verhuisden. Om die klokken gezamenlijk te laten luiden waren er vier-vijf klokkenluiders nodig; de grootste klok moest immers in beweging worden gebracht door twee-drie man, die aan de drie repen trokken van het op zijn eind gesplitste dikke touw. De twee overige klokken werden elk door één man bediend. Het was een kunst om de juiste kadans te vinden; daarbij gaf de oudste klokkenluider de maat aan. Tot in 1929, toen het luiden werd geëlektrificeerd. (20) Op 29 juni 1943 viel op de pastorie de brief, d.d. 25/6/1943, binnen waarin de 'Oberfeldkommandantur 672' 'de inlevering van alle bronzen klokken van Uw kerkbestuur' beval, behalve '1 Glocke aus dem Jahre 1824'. De Laurentiusklok mocht dus blijven, de Sint-Gaugericusklok en de O.-L.-Vrouwklok werden weggevoerd. Later schreef pastoor Janssens: ‘Op 15 juli 1943 (21) werd het schelmstuk uitgevoerd: de grote klok (1309 kg) en de kleine (590 kg) werden meegenomen, de middenklok (850 kg) bleef. Na 8 dagen gingen we de toren op om het roverswerk van nabij te bezichtigen. Het deed pijn aan 't hart. Die klokken waren ons lief en heilig. Om ze electrisch te laten luiden moesten we 14 jaar geleden de som van ± 30000 fr. besteden. Daar zaten we nu met de gebroken potten. Weldra werd het slaan van de uren en het kleppen op onze laatste overgebleven klok overgebracht. Helpe ons de Heer weer voort in de toekomst zoals in het verleden.' De twee klokken werden na de oorlog niet meer teruggevonden en in maart 1948 kreeg de Pamelse kerkfabriek van het ministerie van justitie (commissie der klokken) dan ook het bericht dat de klokken ‘als definitief verloren dienden beschouwd te worden'. Maar in hetzelfde schrijven stond ook dat de kerkfabriek een dossier kon indienen ter vervanging op staatskosten van de geroofde klokken. Het dossier werd ingediend en uiteindelijk kreeg op 4 september 1949 de firma Michiels uit Doornik, als laagste inschrijver (107000 fr), van de kerkfabriek de opdracht 2 klokken te gieten, die op 8 juli 1950 in Pamel toekwamen en de volgende dag werden gewijd: de Sint-Gaugericusklok met onderaan een doorsnede van 0,95 m en een gewicht van 539 kg . Peter was Joseph Kestens, meter Christina De Wit. |
|||
 |
|||
De tweede klok, met een doorsnede van 1,28 m en een gewicht van 1392 kg werd toegewijd aan de Onbevlekte Maagd. Peter was Joseph De Schepper, meter Idalia De Vleeschouwer. |
|||
| 2.5.11. Sacristie | |||
 foto 2013 |
|||
2.6.1. Stoelgeld In 1904 werd per misviering 1 cent opgehaald bij elke volwassene. In 1945 bedroeg het stoelgeld voor volwassenen 25 cent en voor de kinderen beneden de 14 jaar 10 cent. Er waren ook parochianen die een eigen stoel hadden (langs de vrouwenkant de zogenaamde kussenstoelen) en die geen stoelgeld moesten betalen. Maar nu en dan vroeg pastoor Janssens hen toch een speciale bijdrage: in 1930, 10 of 20 fr. te steken in een offerblok in het midden van de kerk, dienstig voor een nieuwe communiebank; in 1937 een kleine bijdrage van enkele franken want ‘om het gerucht te beletten bij het omkeren der stoelen hebben we op de eigen stoelen rondellen in caoutchouc laten aanbrengen zoals bij de nieuwe kerkstoelen.’ De kussenstoelen waren logger en zwaarder en op 27 juni 1948 meldde pastoor Janssens van op de preekstoel dat ‘het de wens was van diegenen die geholpen hadden bij het kuisen van de kerk dat voortaan geen nieuwe kussenstoelen in de kerk geplaatst zouden worden en dat de oude stoelen zouden verdwijnen.' Vanaf Pasen 1959 werd het stoelgeld gebracht op 1 fr. voor volwassenen en voor kinderen die hun plechtige communie hadden gedaan. Later werd het stoelgeld niet meer opgehaald, maar werd gevraagd 1 fr. te leggen in een mandje achteraan in de kerk, tenslotte werd het stoelgeld afgeschaft. Opmerkelijk was de beslissing van de kerkfabriek op 6 januari 1935 om het ophalen van het stoelgeld te verpachten. Voor 350 fr per maand haalde Mattheus Van Houthem het stoelgeld op langs de vrouwenkant en onder de lijkdiensten. Alfons De Leeuw deed het voor 300 fr de maand langs de mannenkant en vanaf april 1940 ook in het lof op de grote feestdagen. Wat ze meer ophaalden mochten ze houden. Toen Mattheus verhuisde werd hij opgevolgd door Philemon Van Der Kelen, maar in feite deed zijn vrouw het werk, nu tegen 375 fr de maand. Tot wanneer het stoelgeld werd verpacht is onduidelijk. |
|||
| 2.6.2. Offerblok Bij het begin van de vasten deelde de pastoor tot in de jaren (19)50 telkenjare mede: ‘De gelovigen die gebruik gemaakt hebben van een gehele of gedeeltelijke vrijstelling van de wet op het vasten en het vleesderven, worden verzocht in het offerblok van de vasten, achteraan in de kerk, een aalmoes te storten, ieder volgens zijn godsvrucht en zijn vermogen.’ Offerblok van de vasten, ook offerblok van het zuivel genoemd. (Verwijzend naar de correlatie tussen ‘vlees derven’, en ‘zuivelproducten consumeren'.) |
|||
| 2.6.3. Verwarming Vanaf eind 1929 werd de kerk verwarmd met twee kachels, een rechts en een links van de middengang. Wie dicht bij de kachel zat had het heel warm, maar een kerkganger er ver af voelde ze nog nauwelijks. Begin 1965 werden ze vervangen door een verwarmingsinstallatie met warme lucht, kostprijs 420060 fr. De toen al beschikbare inkomsten bedroegen 228778 fr. Dankzij zomerfeesten in 1965 en in 1966 die 149739 fr. opbrachten, nog aangevuld door negen zondagscollecten kon het nog resterend bedrag ook betaald worden. |
|||
| 2.7.1. Oude Pastorie (Oudekerkweg) In 1904 werd de leegstaande pastorie verkocht aan de Zusters van de Verrezen Zaligmaker uit Sint-Niklaas, die ze in 1906 voort verkochten aan Jan Van Saene. |
|||
 foto 2009: Het lokaal met de blinde (kerk)venstertjes werd in 1875 nog aangebouwd voor 'het houden van vergaederingen of conferentiën der Broederschappen in de kerk opgereght'. (Achteraan vertoont de oude pastorie nog de trapgevel van eeuwen geleden.) |
|||
| 2.7.2. Pastorie (Brusselstraat) Gebouwd terzelfdertijd van de kerk, klaar in 1904. |
|||
| 2.8.1. Grot van Poelk, op de hoek van de Grotstraat en de Omloopstraat. |
|||
 (vóór de grot, Bernadette, onder afdak) |
|||
In 1876 richtten 'enige godvruchtige personen' (22), Poelkenaren, op grond van Joanna Catharina Evenepoel, een grot op met zandsteen van de afbraak van het Kasteeltje aan de Nattemeers en ook met stenen van het afgebroken huis ca. 1872 op de Woestijn van Joannes Franciscus Elpers en Maria Christina De Coen. (23) De familie Tondeurs schonk het Lieve-Vrouwbeeld. Op Ons-Heer-Hemelvaart 25 mei werd de grot toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. In de zomer bad men er elke zondag de rozenkrans en in de meimaand iedere avond. Op Ons-Heer-Hemelvaart was er na het lof een 'grote beeweg', waarin de schoolkinderen, leden van alle congregaties en vele parochianen mee opstapten, ook bedevaarders uit omliggende dorpen (24). Aan de grot werd dan gezongen, eucharistie gevierd. In de loop der jaren werd het Lieve-Vrouwbeeld oververfd, vernield, werd Bernadette er (onbegrijpelijk) weggehaald, is de hoge pijnboom gesneuveld, werd het voorpleintje geasfalteerd. Toch bleef de grot een rustpunt voor wandelaars, een gebedsoord voor gelovigen en ook heden (2019) vertrekt er op 30 april 's avonds aan de Kweddenhoek een kaarskensprocessie, wordt er in mei elke dag het rozenhoedje gebeden en is er op Ons-Heer-Hemelvaart om 16 uur een Mariaviering met mis. Graag had Poelk zoals Pamel en Ledeberg een kerk gekregen. Bij de inhuldiging van pastoor Geeraerts verwees Alfons Vanderschueren ernaar in een opschift op een praalwagen: |
|||
'Gij, volk van Poelk, gij schijnbaar zo verlaten, g'hebt toch de Grot om met de Moeder Gods te praten.' |
|||
2.8.2. Kapellen-kapelletjes, beelden, kruisen |
|||
|
|||
| Deze kapel stond op de hoek Gasthuisstraat-Molenstraat. Waarom de kapel werd gebouwd is niet geweten. De kapel werd tijdens WO II afgebroken voor de verbreding van de Gasthuisstraat. In 1945 werd er een nieuwe kapel gebouwd die er nog staat. Datzelfde jaar werden op 8 december, naar aanleiding van het 75-jarig bestaan van de Congregatie van Onze-Lieve-Vrouw, de kapel en het nieuwe beeld gewijd. Na het lof in de kerk trokken de congreganisten in processie naar de kapel. Het moet die dagen erg koud geweest zijn want de pastoor had de dag voordien al aangekondigd dat de plechtigheid niet te lang zou duren. * Kapel aan de Piezelstraat ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes en van de Heilige Gerardus. Opgericht in 1931 door Jean Albert Dubois en Maria Magdalena De Wolf om het verkrijgen van een gunst. |
|||
|
|||
| Nadat de voorzijde van de kapel door de aanrijding van een auto grotendeels was beschadigd, werd ze toen gerenoveerd in opdracht van de eigenaars Nadine Dauwe en Danny De Coen (29), die de kapel anno 2023 nog steeds onderhouden. Tot eind de jaren (19)80 werd er in de maand mei door de buren dagelijks de paternoster en de litanie van alle heiligen gebeden. De kapel is anno 2023 nog steeds alle dagen open. * Ze zijn zeldzaam geworden, anno 2021, de kapelletjes van de actie Regnum Mariae die, meestal aangetast door de tand des tijds, nog boven de voordeur hangen. Nochtans werden er in Pamel op 8 december 1962, feest van Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekte-Ontvangenis, en ook de drie volgende jaren, na de avondmis in het totaal 315 kapelletjes plechtig uitgereikt. Ook al konden de gezinnen zo’n kapelletje gratis krijgen, toch betaalde elk gezin er 160 fr. (kostprijs) à 200 fr voor. |
|||
|
|||
| Daarbij beloofde het gezin o.a. elke avond samen ‘minstens één tientje van de rozenkrans te bidden’ en ook zijn best te doen ‘om altijd en overal, met eenieder, in ware kristene naastenliefde te leven.' * H. Hartbeeld (op kerkplein, Brusselstraat) Werk van F. Gijsen, dat op 3 mei 1931 door Kardinaal Van Roey werd gewijd, ter gelegenheid van de 'Groote H. Hartfeesten'. Het is tegelijkertijd een H. Hartbeeld en een beeld van Christus Koning. * Kruis Lieve Heer aan de Molenveldstraat. Ter nagedachtenis van een man uit Ninove die er, lang geleden, dodelijk werd getroffen door de bliksem heeft zijn familie er een kruis opgericht. Dat vernam Greta Van Vreckem van haar grootouders. Zij woont zoals haar voorouders dicht bij de plek en draagt, evenals de drie generaties voor haar, samen met haar gezin zorg voor het kruisbeeld. De Christus is nog het originele beeld, het kruis zelf werd al meermaals vernieuwd o.a. in 1977 door haar man Georges Tielemans. In 2009 lieten ze een arduinen kruis maken bij steenkapper Wim Van Snick, waarbij een verhoogde bloemenbak en een zitblok met erin gekapt een bezinnende tekst. Rondom zorgde de gemeente voor verharding met gebruikte kasseistenen. Dit alles naar een ontwerp van dochter Min. (30) |
|||
2.9.1. Parochieschool (1879-1886) Op 1 augustus 1879 keurden de liberalen de 'ongelukswet' goed waardoor voortaan in de (Pamelse) gemeenteschool godsdienstonderricht maar mogelijk was op uitdrukkelijke vraag van de ouders en buiten de lesuren. Het antwoord in Pamel was zoals elders. Een schoolcomité werd opgericht dat al in oktober een parochieschool opstartte. Gediplomeerd onderwijzer Daniël D'Hoe (31) werd aangesteld 'om de leergangen te geven' (32), koster Felix De Beenhouwer werd hulponderwijzer. Zij werden geholpen door Joannes De Troyer (14/15 jaar!) (33) en Frans Kestens (15 jaar!). Bijna alle leerlingen van de gemeenteschool liepen over naar de parochieschool, zodat het leerlingenaantal al vlug steeg tot ongeveer 400. Eerst werd les gegeven in de leegstaande lokalen van het jongenspensionaat op Ledeberg, vanaf 1881 in drie nieuw gebouwde klaslokalen, eveneens op Ledeberg. |
|||
 |
|||
Tekening in het archief van de zusters. Drie klassen, elk 10 m x 8,5 m en 4 m hoog. De lokalen staan er heden nog: op de bovenspeelplaats van het I.M.I., met rug naar het bos, nu wel met gerenoveerde voorgevel, met een verdieping erop en een afdak ervoor. |
|||
Daar de school van de overheid geen subsidies kreeg moesten de kosten (schoolmeubelen, boeken en schoolgerief, weddes van de onderwijzers, ...) (34) betaald worden met het schoolgeld van de kinderen uit de welgestelde families, met de giften van de leden van het schoolcomité en met de opbrengst van een liefdadigheidsconcert dat jaarlijks in de grote vakantie gegeven werd. |
|||
2.9.3. zaal Ons Huis (Brusselstraat) |
|||
------------------------------------------------------------------------ (1) Herman Van Herreweghen: '100 jaar Sint-Gaugericuskerk te Pamel', extranummer DF-Klokje, Davidsfonds Roosdaal, 2003, 244 p. Aldaar p. 221. (2) In 'Kerk en Leven', Federatie Roosdaal, van 28/11/2018. (3) Ook de vormelingen van Strijtem, Borchtlombeek en O.-L.-V.-Lombeek ontvingen het vormsel in Pamel. (4) Volgens pastoor Janssens. (5) Geschatte kostprijs: 36000 fr. Bijdrage daarin van de gemeente: 8500 fr = 3500 fr van giften in de vorm van hop + 1500 fr van de gemeentebegroting + 3500 fr in de vorm van arbeidsprestaties door de Pamelaars. Werkelijke kostprijs: 40733 fr. (6) De lambrizering is later door de kerkfabriek van Strijtem aangekocht. (7) Kostprijs volgens architect Hansotte 11000 fr. De gemeente beloofde een subsidie van 5000 fr. = 1000 fr. in de vorm van arbeidsprestaties door de Pamelaars en 4000 fr. van giften in de vorm van hop. Werkelijke kostprijs: 13230 fr. (8) Werd het uiteindelijk 4 meter zoals pastoor Van Eyndhoven schreef? (9) In 1901 werd er nog ingebroken. (10) Pastoor Van Eyndhoven in zijn 'Memoires'. (11) Volgens sommige bronnen werd de H. Cornelius onthoofd, volgens andere dan weer niet. (12) Een dochter trad in bij de zusters Franciscanessen te Strijtem. (13) Vertaald: Verbreek alle banden met de duivel. Het zout der wijsheid. (14) Vertaald: Houd de lamp brandend, gij vertrouwde dienares van de Heer opdat, wanneer de Heer naar de bruiloft zal komen, gij hem tegemoet zult kunnen gaan met alle heiligen in de hemel. (15) Op de zitbank van Christus, de naam van de maker Prosper Jacobs en de datum. (16) Vroeger stond er in de eerste helft van de zijbeuken langs de muur links en rechts ook nog een eenvoudige biechtstoel. (17) Volgens Gerard Van Herreweghen was het een nieuw orgel, gebouwd door Petrus Hubertus Anneessens uit Ninove, of door zijn zoon Charles met atelier in Geraardsbergen. In DF-Klokje 38e jg, 2006, aldaar p. 86. (18) De klok werd gewijd door pastoor Van Camp van O.-L.-V.-Lombeek, die tevens deken was van het district Sint-Pieters-Leeuw. (19) Het kleine klokje dat in 1794 nog klepte (zie hierboven) was intussen ‘verdwenen'. (20) Om die elektrificatie en ook de restauratie van de klokkenstoel (gedeeltelijk) te kunnen betalen werd aan de parochianen voorgesteld vóór 1 april 1930 al het luiden van de klokken in één uitvaartdienst te betalen van een later overlijden in het gezin. Daarbij kreeg men een korting want men moest maar drievierden van de gangbare prijs betalen: 157 fr i.p.v. 210 fr (dienst 11 u), 112 fr i.p.v. 150 fr (dienst 10 u), 45 fr i.p.v. 60 fr (dienst 9 u). Een dienst van 8u30 kwam niet in aanmerking! 121 gezinnen schreven in en betaalden in het totaal 12579 fr. (21) Volgens het ‘voorloopig ontvangstbewijs' op 13 juli. (22) Pastoor Van Eyndhoven: 'Geschiedkundige aantekeningen', 1899; in archief van de parochie Pamel. (23) Marieke Geeroms hoorde dit van haar ouders Petrus Geeroms en Margriet Elpers. (24) Volgens pastoor Van Eyndhoven, in het totaal 7000!! (25) In ‘Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen’ 2n Vlaams Brabant Halle-Vilvoorde, 2e druk 1977, 827 p. Aldaar p. 536. (26) Flor Van Nuffel in ‘Rausa’, tijdschrift van Erfgoed Rausa, 9e jg., nr. 3, juni 2021. (27) Toen in 1956 de meisjeschiro was opgericht was hun eerste ‘activiteit’ een bedevaart naar Kapelleke Jozef! (28) Buurtbewoners hebben al die jaren de kapel onderhouden, hielden de sleutel bij: Blondine Van Den Borre, Anna Aerts, Agnes Van Den Borre, (29) De informatie kwam hoofdzakelijk van Danny De Coen in ‘Kerk en Leven’ van 20/9/2023. Hij is langs moederszijde [Emilia Dubois (1922-2017)] de kleinzoon van Jean Albert Dubois [1886-1952] en Maria Magdalena De Wolf [1885-1951 (1961?)]. (30) In ‘Kerk en Leven’ van 29 september 2021. (31) Die zijn vaste benoeming in de gemeenteschool van Liedekerke opgaf! Merkwaardig toch dat geen enkele Pamelse gemeentelijke onderwijzer, ook niet Jan-Baptist Van den Eeckhoudt, overstapte. (32) Volgens de memoires van pastoor Van Eyndhoven; in archief van de parochie Pamel. (33) Met toch een groot verschil in jaarwedde: 1500 fr voor Daniël D'Hoe, 450 fr voor Felix De Beenhouwer en 150 fr voor Joannes De Troyer. (34) Het eerste schooljaar liepen de kosten op tot 4533,67 fr. (35) Welke rol speelde pastoor Van Eyndhoven in deze 'afhandeling'? (36) en tevens voor de overbevolkte klassen van de gemeenteschool, die erdoor halveerden. (37) Onder bepaalde voorwaarden, o.a. dat de P.O.B. in Pamel-centrum zou gevestigd worden! (38) Al in oktober 2007 opgemerkt tijdens het grootoudersfeest van het I.M.I. door een der grootouders. |
|||
Aangevuld in juni 2024. |
|||
|
|||
(2)
..
