Ledeberg behoorde vele eeuwen tot de parochie Pamel (1); in 1958 kwam daar verandering in en in 1963 werd de parochie Sint-Apollonia officieel opgericht.
Vandaar de opdeling in twee grote perioden: voor en na 1958/1963.


1. - 1958/1963

1.1.1. In 1196 was Sint-Amandus de patroonheilige van de kapel; in 1573 werd, naar het dekanaal verslag, O.-L.-Vrouw als patrones vereerd, ook nog in 1899 volgens pastoor Van Eyndhoven. Maar al voor 1608 werd ook Sint-Apollonia er aanbeden en in het begin van de 20e eeuw werd ze op Ledeberg zo populair (tegen tandpijn) dat ze O.-L.-Vrouw als patroonheilige verdrong.

1.2.1. De oorsprong van de kapel(anie) is de slotkapel van de burcht van de heren van Ledeberg (tweede helft 11e eeuw, begin 12e eeuw) (2) In de 11e eeuw was het normaal dat de plaatselijke heer de goederen van de kerk beheerde en de bedienaar aanstelde. Maar langer dan in andere parochies hebben de heren van Ledeberg het statuut van ‘Eigenkerk’ kunnen behouden. (3) Daar kwam in 1179 verandering in toen de bisschop van Kamerijk ‘de altare de Pamela cum appendicio suo Ledeberga’ (4) en de eraan verbonden tienden en cijnzen schonk aan de abdij van Ninove, en toen in 1182 Wouter van Ledeberg werd verplicht de voorrechten van ‘zijn Eigenkerk’ af te staan. Toch schemerden die voorrechten onder Willem I nog door in enkele toegevingen die hij ca. 1200 kon bedingen: o.a. het recht op Ledeberg de kapelaan voor te dragen, het aan de kapelaan en aan de koster toekennen van een aandeel in de tienden, zelfs het zeggenschap in de zang in de kapel (!). Maar toen Willem I in 1226 de door hem op Ledeberg gestichte kapelanie (5) naar het Sint-Jansgasthuis te Brussel wou overhevelen waren de ‘parrochiani de Ledeberga’ en ook zijn zonen ertegen. De parochianen vreesden dat ze de kapelaan zouden verliezen en dat ze gedwongen zouden worden in Pamel naar de mis te gaan. Toch ging de overdracht door omdat er op Ledeberg te weinig mensen woonden om er een kapelaan voor aan te stellen. Maar volgens een oorkonde uit 1227 werd door schenkingen van Willem I en zoon Egidius de dotatie van kapelaan en koster toch veilig gesteld, wat ook inhield dat het voortbestaan van de kapel van Ledeberg werd gevrijwaard, waardoor uiteraard ook de onrust van de Ledebergenaren werd gepaaid. Hieruit blijkt ook het openbaar karakter van de kapel t.o.v. de private borchtkapel. De kapel is aldoor een bedehuis geweest voor de gemeenschap, die zich steeds ‘parrochiani’ noemden. Belangrijk is het jaar 1247 voor Ledeberg. Alsdan droeg Bernard van Ledeberg/Pamel de kapelanie van Ledeberg over aan de abdij van Ninove, die van dan uit eigen midden de kapelaan mocht aanstellen die kon beschikken over de inkomsten van de kapelanie. Feit is dat er ook dan tegenkanting was, o.a. van Egidius, maar uiteindelijk werd de overdracht bekrachtigd door de bisschop van Kamerijk. Door die incorporatie fungeerden op Ledeberg, zij het niet altijd doorlopend, norbertijnen (officieel) tot in de 18e eeuw als onderpastoor/kapelaan! Tot zolang behield de heer/vrouwe wel het begevingsrecht van de kosterie op Ledeberg.

1.2.2. De moeizame strijd om erkenning/zelfstandigheid.
1.2.2.1. om erkenning van 1807 tot 1825
Op 1 september 1796 ontbonden de Franse revolutionairen o.a. de orde van de norbertijnen en van de minderboreders recolletten. En priesters die nadien weigerden de 'eed van haat' te zweren moesten onderduiken. In die 'beloken tijd' werd de kapel gedurende verschillende jaren gesloten. Pas na de ondertekening op 15 augustus 1801 van het Concordaat konden teruggekeerde voormalige paters recolletten er officieel weer de mis opdragen. Daarbij hoopte men op erkenning van de kapel, zodat ze recht had op staatssteun. Op 30 september 1807 ondertekende Napoleon een decreet, waarbij een lijst van erkende gebedshuizen. De kapel van Ledeberg stond er niet op. Daarop werden, om toch erkend te worden, brieven geschreven naar het bisdom o.a. in 1808, 1815, 1819, naar de prefect van het Dijle-departement o.a. in 1808, 1812, werden er petities gehouden in 1809 (100 ondertekenaars) en in 1815 (74 ondertekenaars). Terwijl men ook contact onderhield met (de vertegenwoordiger van) de eigenaar de Merode-d'Ongnies.
Hoofdargument was dat de parochiekerk aan de Dender te veraf lag en in de winter onbereikbaar was, zeker voor ouderen en kinderen. Daarbij engageerden de Ledebergenaars zich bij te dragen in de wedde van de kapelaan, zijn huisvesting en in het onderhoud van de kapel.
Opvallend was, naast de inzet van de Ledebergenaars en hun kapelaans, de actieve rol van de Ledeberg gezinde burgemeesters (6) en hun gemeenteraden. In verschillende brieven drongen zij aan op de erkenning, maar evenzeer besliste de gemeente in 1809 al aan de kapelaan een jaarwedde van 500 fr te betalen. Het nodige geld zou gerecupereerd worden bij alle Pamelaars pro rata de andere belastingen die ze al betaalden. Niet verwonderlijk dat ze beneden Pamel morden omdat ze moesten meebetalen voor de kapelaan op Ledeberg. Ook besliste de gemeente de herstellingskosten aan kapel en kluis voor haar rekening te nemen.
Opmerkelijk was ook de brief van de burgemeester in 1815 aan het bisdom, waarin hij meldde dat de pastoor van Pamel achter de schermen poogde de nieuwe kapelaan naar de pastorie van Pamel te lokken! Maar ook de dreiging van de Ledebergenaars om de zondagse hoogmis in de kerk aan de Dender te boycotten: ‘En we komen van onze berg niet af!’
Uiteindelijk volgde op 28 september 1825 dan toch de officiële erkenning.
In de gemeentebegroting van 1826 stond 236 gulden 25 cents ingeschreven ‘voor de jaerwedde van den bedienaer van den Godsdienst der  Kapelle deezer gemeynte die tot heden door vrijwillige (?) giften is onderhouden’.  (7) Ook werd er ieder jaar 20 à 60 gulden voorzien voor het onderhoud ‘van de kapelanie van Ledebergh, aengezien de zelve geene andere inkomsten en heeft als het schaelgeld’.

1.2.2.2. om zelfstandigheid vanaf eind 19e eeuw tot 1963
Het statuut van appendicium, van een ondergeschikte/afhankelijke positie t.o.v. de ‘ecclesia matrix de Pamella’ was er al ten tijde van Willem I, die trouwens bedong dat hij en zijn vrouw zouden worden begraven in de kerk van Pamel.
Gevolg van die afhankelijkheid was dat de Ledebergenaars voor doopsels, huwelijken en begrafenissen naar de kerk van Pamel moesten en dat het de pastoor was die de inkomsten ervan opstreek. Deze heeft dit voorrecht tot in de 20e eeuw absoluut willen behouden. Gevolg was ook dat er op Ledeberg gedurende vele eeuwen slechts incidenteel plechtige missen werden opgedragen, maar overwegend gelezen missen, Gevolg was eveneens de ondergeschikte positie van de kapelaan t.o.v. de pastoor van Pamel.
Sinds eind 19e eeuw hebben verschillende kapelaans getracht dit voorrecht te doorbreken en aan de parochie meer zelfstandigheid te geven en kwamen zo in conflict met de pastoors van Pamel. Samen met de kapelaans ijverden ook verschillende Ledebergse families voor zelfstandigheid (8), met een chauvenisme dat nog lang na de zelfstandigheid in die families bleef nazinderen.
* Als kapelaan streefde H. Van Eyndhoven  naar een zelfstandiger parochie Ledeberg, doch eens pastoor van Pamel verguisde hij deze gedachte. Wanneer hij dacht/zag dat ze onder zijn opvolgers, de kapelaans Haeck en Bervoets, weer oplaaide deinsde hij er niet voor terug bij het bisdom aan te dringen op hun overplaatsing.
* Kapelaan Tielemans slaagde erin sommige luisterlijke vieringen ook op Ledeberg te laten doorgaan: o.a. de Sint-Barbaramis van de Ledebergse mijnwerkers, een gezongen vroegmis, de lange vespers, de palmviering, de paasmis. Om de oprichting van een zelfstandige parochie te wettigen zocht hij naar bewijzen uit haar vroeger bestaan; hing hij in de kapel een kaart waaruit moest blijken dat, qua oppervlakte, Ledeberg niet moest onderdoen voor Pamel; liet hij een lijst drukken met alle Ledebergse godsdienstige en sociale verenigingen (20 in het totaal! Echter de meesten waren evengoed Pamelse verenigingen). En … op de aannemingsbrieven van de plaatselijke Broederschap der H. Mis van Eerherstel liet hij met opzet ‘kerk’ van Ledeberg drukken in plaats van ‘kapel’.
* Kapelaan Gullentops heeft op zijn minst geprobeerd zijn parochianen in hun verzet te steunen, o.a. na de H.-Hartfeesten en toen zijn kerkzangers niet meer werden toegelaten op het oksaal. Waar mogelijk werd hij (en Ledeberg) door pastoor Janssens genegeerd of tegengewerkt.
* In tegenstelling tot zijn voorgangers heeft kapelaan Vanderborght, gebruik makend van zijn connecties in het bisdom, de zelfstandigheid van de parochie in stilte voorbereid.

1.3.1. Bedienaars/onderpastoors/kapelaans
ca. 1200 had de kapel een eigen bedienaar (naam niet gekend) die een deel van de tienden kreeg en aangesteld was door Willem I.
De oudst gekende bedienaar was ‘Willelmus, sacerdos de Ledeberga’ die in 1220 optrad als getuige in een omwisseling van gronden. Hij was zeker geen norbertijn.
Volgens het archief van het Sint-Jansgasthuis woonde er in 1226 een norbertijn van de Ninoofse abdij op Ledeberg  en bediende de kapel.

1428 – 1431: de Keghele Zeghere
1431 – 1436: van Idegem Adriaen
1437 – 1438: van Lancmeersch Cornelius
1446 – 1449: de Houwere Johannes
1449 – 1450: de Vleeschouwere Martinus
1450 – 1453: de Keghele Zeghere
1453 – 1455: van Putthem Lieven
1456 – 1457: van Bijgaerden Johannes
1457 – 1463: van Putthem Lieven
1463 – 1477: van der Borch Willem

Vermoed wordt dat in deze eeuw(en) de onderpastoors/kapelaans, allen norbertijnen, in de pastorij van de kerk van Pamel woonden.

1539 - 1544: Gillis Peter
1548 - 1550: de Vleeschouwere Claus
1555: van den Damme Johannes
1559 - 1561: Symoens Machiel
1572: Zaegerman Adriaen
Het laatste kwartaal van de 16e eeuw was beroerd. De kapel werd toen niet bediend.

1615 - 1640: pater Caesens
Ondanks de komst in 1640 van de  minderbroeders recolletten bleven norbertijnen van de Ninoofse abdij, wonend in de Pamelse pastorie aan de Dender, als onderpastoor/kapelaan/deservitor (waarnemend pastoor) in de kapel de mis opdragen. Op momenten/in periodes dat zij er niet waren werden zij door de recolletten vervangen, al of niet in afspraak met de abdij, geleidelijk meer en meer.
1640 - 1642: Van Damme Maximiliaan
23/10/1666 - 28/2/1668: de Champaigne Philippus, die er wekelijks twee missen moest lezen.
29/2/1668 - okt. 1677: De Nayer Lambertus
okt 1677 - : Boelens Aurelius
1686: de Haeye Johannes

1801 - 24 juli 1815: Helsen Franciscus, eerst pater recollet werd hij na 1801 seculier priester en was van dan onderhorig aan het (aarts)bisdom Mechelen, zo ook zijn opvolgers.
1816 - 1821: Van Laethem Jan-Baptist
1822 - 24/6/1828: Austreus Petrus
1828 - 24/6/1829: Elinckx Zacharias
5/7/1829 - 4/1/1844: De Rijcke Jan-Baptist
4/1/1844 - 24/9/1859: Van den Bossche Joseph
30/9/1859 - 10/10/1873: De Dobbeleer Felix
30/4/1874 - 19/1/1877: Graulus Ludovicus Matheas
jan. 1877 - 21/12/1880: Sannen Joannes Emmanuel
jan. 1881 - 20/6/1890: Van Eyndhoven Henricus
juni 1890 - sept. 1897: Lamal Emile Frans
1898/1900 - 16/9/1913: Haeck Jacobus
dec. 1913 - maart 1918: Bervoets Louis
maart 1918 - nov. 1926: De Roeck Frans
dec. 1926 - maart 1929: Tielemans Isidoor
1929 - 9/5/1938: Gullentops Jan Frans
10/5/1938 - 2/12/1942: De Vos Emiel
12/12/1942 - 1957: Vanderborght Frans

1.3.2. Kosters
In 1200 was er blijkbaar al een koster. Hij kreeg er jaarlijks drie mud rogge, een mud haver en een mud gerst voor. In 1227 begunstigde Willem I de koster met verschillende dagwanden weiland en veld en kreeg de koster ook nog een mud koren en een mud haver van het Sint-Janshospitaal.
In 1391 was er sprake van ‘twe costerien welcke costerie van Leebergh goede lieden van wapenen pleghe te hebben’. Het kosterambt werd door de heer/vrouwe dus toegekend aan lieden van stand die een wapenschild voerden, vaak aanverwanten, getrouwen. Daarom oefenden ze de functie van koster niet persoonlijk uit; ze konden immers een plaatsvervanger aanduiden en betalen. Maar ze behielden alle voordelen die eruit voortvloeiden. Nog in de 17e eeuw bedacht de vrouwe van Pamel, Anna de Croy haar petekind, Filips de Regnaucourt met de kosterie van Ledeberg. (9)

Na de erkenning van de kapel werd op 12 maart 1829 Petrus Antonius Lindemans, op vraag van kapelaan Elinckx door de gemeente benoemd, die hem ook zou betalen, maar het is onzeker of hij zijn kosterschap heeft uitgeoefend. Indien wel dan was dat tot 1840, toen hij verhuisde naar Opwijk. Hoewel dat kosterschap een kerkelijke aangelegenheid was, sprong  de gemeente ook nadien bij. Zo kreeg de koster in 1843 voor zijn ‘gewoonlijken trok van de gemeente’ 43 fr. In 1856 was zijn wedde opgelopen tot 100 fr. Wie die koster was is (voorlopig) niet geweten.
18xx - 1870: Braeckmans Leopold
1870 - 1877: De Beenhouwer Jan Victor
1877 - 1901: De Beenhouwer Felix
1901 -1946: Vandeperre Joannes
1946 -1988: Vandeperre Jef

1.4.1. Liturgische vieringen
In de 17e en 18e eeuw waren er twee gelezen missen in de week en was er op zondag een gelezen mis om 9 uur. Slechts sporadisch ging het er wat plechtiger aan toe, op 24 mei, het feest van Onze-Lieve-Vrouw, toen de patroonheilige, en op 9 februari, feest van Sint-Apollonia. Er zong trouwens een koor, zeker tussen ca. 1710 en 1750, toen onder leiding van kostschooldirecteur Pieter Aernout Lindemans.
In de Franse tijd mochten er in de kapel na 1 september 1796 tot aan de ondertekening van het Concordaat op 18 augustus 1801, geen liturgische vieringen doorgaan. Denkelijk hebben de recolletten in die beloken tijd in het verborgene, bij Ledebergenaars thuis of in de streek, de mis opgedragen, kinderen gedoopt en de biecht gehoord.
Begin 1829 kreeg de kapelaan van het aartsbisdom de toelating om op Ledeberg ook solemnele, plechtige missen op te dragen.
Rond 1927 was er in de week een gezongen mis om 6.30 u. in de zomer en om 7 u. in de winter. Op zondag echter waren er weer alleen gelezen missen om 6.30 u. en om 10 u.; op feestdagen waren er wel gezongen missen, om 6.30 u. en om 9 u. Op zondag was er ook het lof, op feestdagen gevolgd door de (lange) vespers. Maar doopsels, huwelijken en uitvaarten mochten nog steeds niet op Ledeberg en bleven in Pamel.

1.4.2. Vereringen
* Sint-Anna en Sint-Niklaas
In 1608 verkregen Nicolaas de Montmorency en zijn echtgenote Anna de Croy, vrouwe van Pamel-Ledeberg, van paus Paulus V dat alle gelovigen die in de kapel van Ledeberg op het feest van hun naamheiligen, Sint-Nicolaas en Sint-Anna, onder de gewone voorwaarden (10) kwamen bidden, een volle aflaat verdienden. Wat toen bijdroeg tot heropleving van de kapel.

* Sint-Apollonia
Uit een notitieboek van de paters recolletten van 1662, blijkt dat toen al op de feestdag van de heilige Apollonia en op de 3e zondag na Sinksen haar relikwie werd vereerd. In zijn handschrift van 1685 bevestigde pater recollet Carolus van Coudenhove:
- het bestaan van een relikwie (11) van de H. Apollonia: wie ten offeren kwam bood brood aan omdat geld niet toegelaten was;
- dat er op 9 februari veel volk naar de kapel kwam, ook uit verder gelegen dorpen.
Op 7 december 1892 gaf kardinaal Goossens de toelating op Ledeberg het Broederschap der H. Apollonia op te richten. De leden, die aldra talrijk waren, konden een volle aflaat verdienen en bij overlijden werd er voor hen een mis opgedragen.

Elke zondag kwamen gelovigen van Ledeberg en omstreken er op beeweg, opdat zij of hun verwanten zouden verlost worden/blijven van tandpijn: eerst een gebed prevelen voor het altaar van Sint-Apollonia (of de mis bijwonen), dan de ommegang doen langs de 'Kleineberg' (nu 'verlengde' Varing) en 'Hogeberg' (nu Kluisberg), tot driemaal toe!. Bij de Lievevrouwkapel aan de voet van de 'berg', op de Varing werd even halt gehouden en ook gebeden. In 1926 liet kapelaan De Roeck langs die ommegang betonnen kapelletjes op voet plaatsen, met in ieder een afbeelding van de Zeven Smarten van Maria (12). En uiteraard werd er vanaf toen bij elk van de kapelletjes gestopt en gebeden.
Maar vooral op 9 februari, de feestdag van Sint-Apollonia, kwamen drommen gelovigen, van ver en dichtbij, een van de missen bijwonen, en zeker de relikwie kussen. Na de hoogmis deden velen ook nog de ommegang. In de namiddag liep de kapel voor het lof opnieuw tot barstens toe vol!

foto 2019

Merk ook het kruis op, met lans en stok met spons, dat op de weg naar de kapel stond.

Wanneer moest de inrijpoort aan de zuidermuur plaats maken voor een gebouw (16) aan die zuidermuur ter hoogte van het oksaal dat via een buitentrap ernaast langs de verdieping toegang gaf tot dat oksaal? Trap die gebruikt werd door de leerlingen van het pensionaat die vanop het oksaal de diensten in de kapel volgden. (17)
In 1794 werd er een koor gebouwd, zo stond in een verdwenen cartouche. Werd de aanbouw vooraan toen getransformeerd tot koor of ging het om een herinrichting van een aldaar al bestaand koor?

* Na tien jaar treuzelen ondertekenden op 28 augustus 1828 de vertegenwoordiger van de familie de Merode en burgemeester Elias de Vidts een contract waarbij niet alleen werd belist over de afbraak wegens instortingsgevaar van de noordervleugel van de voormalige kluis, maar waarin ook werd overeengekomen dat de gemeente alle werken zou bekostigen, alsook moest instaan voor het verder onderhoud van kapel en pastorie. Zo moest ze in 1828  al het wankele oksaal verstevigen. Duidelijk werd ook gestipuleerd dat de familie de Merode eigenaar bleef.

* In augustus 1838 besprak de gemeenteraad het tekort aan plaats in de kapel. Als oorzaak werd de centrale ligging van de kapel (centraler dan de kerk aan de Dender!) aangegeven, waardoor een groot deel van de Pamelse gelovigen naar Ledeberg kwam. Bovendien waren er op Ledeberg ook twee kostscholen met 100 jongens en 40 meisjes die ‘verpligt zijn de goddelijke diensten bij te wonen in gezegde Kapel in de sacristey, op de Zaal zelfs tot op de Kamer van den Kapelaan alwaer ze met de vereyschte gesteltenis moeylijk hunne Catholijke plichten konnen kwijten’. Kapelaan De Rijcke ging daarop ook aankloppen bij de eigenares Joséphine de Merode-d’Ongnies. Maar wie over de brug kwam is onduidelijk. Uiteindelijk werd in 1840 het koor uit 1794 naar links verbreed (kant van de Puttenberg) en werd het onderdeel van het schip. Ervoor werd een nieuw koor gebouwd dat we vandaag nog kennen. Pas in 1949 werd het koor geplaveid. Waarschijnlijk werden ca. 1840 achteraan in de kapel ook (geleidelijk aan?) de ruimte onder het oksaal, de lage ruimte erachter (keuken) en de gang naar de pastorie toegevoegd. In het totaal was de kapel dan bijna 25 m lang geworden.
Rond 1865 kreeg de kapel ook dwarsbeuken. Links (naar de Puttenberg toe) een dwarsbeuk van 5,2 m op 7,9 m. Daarbij werd  het poortje met bijgebouw (plan De Deken) gesloopt. Rechts een dwarsbeuk van 4 m op 7,9 m. In de hoek van de linker dwarsbeuk en het koor werd ook een sacristie gebouwd. Kapelaan was toen Felix De Dobbeleer, ‘deze hadt tegenwerking’. Nadien werd de dikke zuidelijke muur (kant van klooster zusters) nog gerotst.

* Op initiatief van pastoor Van Eyndhoven stelde notaris Velge te Lennik in 1894 een akte op waarbij hertogin Marie Joséphine de Merode de huur van de kapel en de pastorie/kluis (ook het klooster, hof en school) voor 99 jaar verlengde tegen de jaarlijkse huurprijs van 250 fr.

* In 1910/1911 werd voor de leerlingen van het pensionaat, rechts naast het koor de annexe gebouwd, met afzonderlijke ingang. (18)
In 1917-1918 liet kapelaan Bervoets, tegen de wil in van pastoor Van Eyndhoven, niet alleen de bouwvallige meterdikke zuidgevel afbreken (19), maar ook de kapel naar rechts verbreden met een zijbeuk, door de nieuwe zijmuur enkele meters verder te bouwen. (20) Het is onduidelijk hoever de werken gevorderd waren toen de kapelaan in maart 1918 gemuteerd werd. Volgens een anonieme brief in het aartsbisschoppelijk archief in Mechelen bleef na zijn gedwongen vertrek een deel van het dak openliggen van 1918 tot 1921.
Ook het gebouw met buitentrap naar het oksaal werd afgebroken om plaats te maken voor de kerktoren, toen nog met een plat dak. Hiervan sleepte de afwerking zelfs aan tot in 1933, met geruzie tussen kerkfabriek en gemeente over wie moest betalen.

* Intussen was in 1920 het spitse torentje door de Commission Royale des Monuments et des Sites geklasseerd, opgenomen in de derde klasse van de lijst der mooiste sites van het land!

* Op 1 oktober 1923 schonk hertogin Philomène de Lévis Mirepoix, vertegenwoordigd door pastoor Van Eyndhoven, in een akte (21) opgesteld door notaris Philip Michiels van O.-L.-V.-Lombeek, aan de kerkfabriek van Pamel (22) ‘... den vollen eigendom van een woonhuis met hof ten gebruike van den heer onderpastoor, gelast met den dienst der Kapel van Pamel-Ledebergh en een deel bosch waarmede omgeven gemelden hof, de kapel en het klooster, gestaan en gelegen te Pamel, op de hoogvlakte van Ledebergh, wijk C nummer 283a en deel van nummer 530g des kadasters, groot in oppervlakte een hectare twee en zestig aren negen en veertig centiaren, palende aan ......... en ook aan de kapel van Ledebergh, die er zich te midden in bevindt en uitmaakt nummer 384a des kadasters, aldaar gekend met eene grootte van drij aren zestig centiaren en ingeschreven is op naam der gemeente van Pamel.'
Niet verwonderlijk dat deze laatste zinsnede soms de vraag deed oprijzen: Wie is de eigenaar van de kapel; de gemeente of de kerkfabriek? (23) Al in 1927 vroeg kapelaan Tielemans het aan het gemeentebestuur, maar het antwoord was niet eenduidig. (Heden wordt algemeen aanvaard dat de kapel/kerk eigendom is van de gemeente, omgeven door eigendom van de kerkfabriek. Ook van de pastorie is de kerkfabriek eigenaar.)

* Vroeger werd de kapel verlicht met kaarsen en petroleumlampen, later ook met carbuurlampen. Soms gingen, bij gebrek aan toevoer van carbuur vanuit de pastorie, alle lichten in de kapel ineens uit. In 1924 werd de elektriciteit binnengeleid en installeerde de maatschappij ‘L’ énergie électrique’ uit Aalst de binnenleidingen en de lichten (kostprijs 1490 fr). Om de lampen te vervangen moe(s)t men naar de zolder en daar op de balkjes lopen (want ertussen is er alleen maar ‘plaksel’) naar waar de lampen hangen. Deze worden dan naar beneden gelaten, vervangen en dan terug naar boven getrokken.
Tijdens het interbellum werd de kapel verwarmd met een kachel op steenkool, later met een mazoutkachel.

foto ca. 1932: kapel met achteraan de toren met plat dak. Vooraan het pas aangelegde driehoekig perkje rondom het H. Hartbeeld, dat op 3 mei 1931, ter gelegenheid van de H. Hartfeesten, werd gewijd door kardinaal Van Roey. (Toen in 1961 het perkje parkeerplaats werd verhuisde het beeld naar de annexe en werd vandaar 'gedumpt' in het bos (!) achter de kerk, en ... verdween?) Het kruisbeeld werd, na de bouw van de annexe (1910/1911), tegen de koormuur gehangen..
(zie ook foto uit de jaren (19)40)

1.5.5. Orgels
In 1797 was het orgel buiten gebruik. Met de toelating in 1829 van plechtige missen kwam ook de nood aan een nieuw orgel. Het werd besteld bij Petrus Hubertus Anneessens en geplaatst rond 1830. Bleef het bespeeld tot in 1928 of werd het al in 1855 vervangen? Zeker is dat de firma Baert uit Waregem in 1928 een harmonium Hofberg plaatste: 2 spelen, 11 registers, 5 octaven, 3 genouillères. Op basis van de verkregen korting moet het een occasie-harmonium  zijn geweest, dat al in 1936 werd vervangen door een occasie-orgel, dat er tot ca. 1960 heeft gestaan. 

1.5.6. Klokken
Nog steeds hangt er in de toren de oude Sint-Apolloniaklok. Ze werd in 1824 te Leuven gegoten door Andreas Van der Gheyn en weegt 52 kg. Op 3 augustus werd ze ingezegend, met als peter Judocus Joannes Van Bellinghen en als meter Catharina Theresia Van Lierde. (26)

1.5.7. Benodigdheden voor de eredienst
Tijdens de Franse Revolutie werden op 17 april 1797 gewaden en andere benodigdheden voor de eredienst openbaar verkocht, die echter dankzij Frans Ignatius Lindemans, die optrad als stroman voor de recolletten, door hen weer konden worden ingekocht.
Op 12 oktober 1825 bezorgde pastoor Hoebrecht van Strijtem een aantal liturgische voorwerpen, die hij in de beloken tijd in veiligheid had gebracht, terug aan de kapel: eenen grooten en eene kleyne Kelck van silver vergult met hun bijgerief, item eenen casuyfel, twee dalmatia stoolen en manipel waarbij een velom in goud geborduurt.
In 1848 werden 'drij nieuwe alben met kant' aangekocht, in 1853 een monstrans ....

1.6. Inkomsten en uitgaven
* Naast de hoge kosten van grote verbouwingen, van klokken, … moest de kapelaan sinds de erkenning in 1825 zien rond te komen met de jaarlijkse inkomsten om er de uitgaven mee te betalen. Een resumé hiervan is terug te vinden in de jaarlijkse rekeningen van de Fabrieksraad (kerkfabriek).
Zo blijkt uit de rekening van 1848 dat de ‘inkomst der stoelen’ de belangrijkste post was: 384 fr. Gegoede gelovigen hadden in de kapel hun eigen stoel en betaalden ervoor. Ook kwam er 208 fr van de gemeente voor de ‘onderpastorelen trok’, zijnde de wedde van de kapelaan, bedrag dat uiteraard ook bij de uitgaven stond. Tweede hoogste bedrag in de uitgaven was 82 fr voor ‘drij nieuwe alben met kant etc’. Daarna volgde 67,80 fr voor een ‘nieuwen plancher in ’t sacristijn’.

* Soms moest de kapelanie de inkomsten ook delen met de parochie Pamel. In 1923 bv. kreeg de kerkfabriek van de gemeenteraad de toelating een perceel bos te verkopen, op voorwaarde dat de ene helft van de opbrengst besteed werd aan de kapelaanswoning en de andere helft aan het orgel in de parochiekerk. In 1929 mocht de kerkfabriek op Ledeberg zeven bomen laten kappen op voorwaarde dat de ene helft van de opbrengst diende voor de betaling van herstellingen aan het dak van de kapel en de andere helft voor het onderhoud van de parochiekerk. Duidelijk wou de gemeenteraad, bewust van de heersende onderlinge vete, telkens de kool en de geit sparen.

* Occasioneel waren de inkomsten van 'Liefdadigheidsdagen' op 17 en 23 april 1933 in het voormalige pensionaat.

------------------------------------------------------------------------
(1) Slechts eenmaal, in een charter van het Sint-Janshospitaal, is er sprake van 'de prochie van Ledeberghe'. Waarschijnlijk een Brusselse misvatting van de lokale toestand.
(2) Volgens J. Verbesselt is ze niet ouder, ‘zo niet dan moest ze bij de Dries staan’. Ook verwijst het statuut van appendicium naar een later ontstaan dan de kerk van Pamel. In ‘Het parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13e eeuw’, deel XXIII, Koninklijk Geschied- & Oudheidkundig Genootschap van Vlaams-Brabant, 1991, 572 p. Aldaar pp. 268, 273.
(3) Door hun afgezonderde, maar belangrijke ligging en de dubbelzinnige feodale positie, Vlaams en Brabants.
(4) De kapel van Ledeberg werd dus betiteld als ondergeschikt aan/afhankelijk van de kerk van Pamel.
(5) Kapelanie die echter niet was ingesteld door de bisschop van Kamerijk! Volgens de oud deken van de dekenij Halle waartoe Ledeberg behoorde, was het een vrome daad van Willem die de kapelanie voorzag van een rijke dotatie voor de kapelaan, meer niet.
(6) Joannes van Overstraeten, Henri Claus en Judocus Joannes Van Bellingen.
(7) Kon de gemeente dit bedrag recupereren bij de Staat? En kreeg de kapelaan er nog 100 gukden bovenop, zoals één bron vermeldt?
(8) waarvan o.a. kanunnik Petrus Covens, Jan Borginon.
(9) Gerard van Herreweghen in ‘Eigen Schoon en de Brabander’, mei-juni 1964. Aldaar p. 185.
(10) De gewone voorwaarden: bidden voor de eendracht onder de christen vorsten, voor de glorie van de kerk en voor de uitroeiing van de ketters.
(11) Zit in de relikwiehouder werkelijk de tand van Sint-Apollonia?
Een document van het aartsbisdom Mechelen uit 1819 geeft geen uitsluitsel, omdat het bewijs ontbreekt, hoewel de authenciteit niet uitgesloten is. De tand mag ter verering aangeboden worden. Een gelijkaardig document werd nogmaals afgeleverd op 22/7/1927.
(12) 7 kapelletjes: 1 op de Kapelleweide rechtover het kostershuis, 3 langs de Kleineberg, 1 beneden, 1 halverwege en 1 boven de Hogeberg.
Na 1970 hebben vandalen de kapelletjes fel beschadigd, sommige stuk geslagen, daarna werden ze verwaarloosd.
(13) Flor Van Nuffel in ‘Rausa’, tijdschrift van Erfgoed Rausa, 9e jg, nr. 3, juni 2021. Aldaar p. 7.
(14) Volgens pastoor Janssens van de Sint-Gaugericusparochie.
(15) François De Neef: ‘825 jaar Kerk te Ledeberg’, Davidsfonds Roosdaal, extanummer DF-Klokje, 2004, 185 p. Aldaar p. 49.
(16) In de zijgevel van dit gebouw vormden muurankers het jaartal 1137. Een verwijzing naar de bouw van de kapel? naar de stichting van de abdij van Ninove?
(17) Het gebouw is wel aangeduid op een plan van ca. 1828.
(18) Na de teloorgang van het pensionaat in de jaren (19)30 werd de annexe stilaan bergplaats. Rond 2000 werd ze ook een aantal jaren gebruikt bij de lijkbegroeting.
(19) Koster Jozef Vandeperre zei erover dat men ‘de afvalstenen op de Kapelleweide’ had gegoten en dat deze ‘praktisch vol’ lag. ‘De zandsteen die eruit kwam, hebben ze terug verwerkt in de nieuwe zijmuur’.
(20) De primitieve kapel liep door de ingreep weer schade op. Bovendien was/is vanuit de zijbeuk het hoofdaltaar door de brede pilaren amper zichtbaar.
(21) Op basis van een schenkingsakte opgesteld te Parijs door notaris Girardin op 11 juni 1923.
(22) Voorheen was de kapel privébezit en was er geen kerkfabriek vereist. Dat veranderde in 1923, maar vermits de parochie Sint-Apollonia toen afhankelijk was van de parochie Sint-Gaugericus werd over de materiële belangen van de parochie Sint-Apollonia beslist binnen de kerkfabriek van Pamel. Wel dient gezegd dat in deze kerkfabriek de Ledebergse parochie meestel wel vertegenwoordigd was (door kapelaan, parochiaan).
(23) Temeer daar pastoor Van Eyndhoven van de hertogin volmacht had gekregen om ook de kapel aan de kerkfabriek te schenken.
(24) Merk aan beide kanten van het koor een pilaster op. Deze werden in 1963 verwijderd.
(25) Of zijn hoofd- en zijaltaren van jongere datum, 19e eeuw?
(26) Nodig, want de Fransen hadden de vorige klok geroofd.
(27) François De Neef: o.c. (noot 15). Aldaar p. 49.
(28) Ook zou het Joanna Donzee, de tweede vrouw van schoolmeester Arent Evenepoel kunnen zijn. Zij woonde op de Dries, dichter bij de kapel en ook zij kon zich de bouw van een kapel permitteren, maar zij wordt in alle documenten Joanna genoemd, nergens Anna.

foto 2020

foto 2009

In 1982 werd het wit geverfde kruisbeeld, dat buiten aan de koormuur hing, toevertrouwd aan de Hogere Rijksschool voor Beeldende Kunsten te Anderlecht, om het te restaureren. De verflagen werden verwijderd, de barsten hersteld, het verrotte hout vervangen, de ontbrekende tenen aan de linkervoet en een vinger aan de rechterhand terug aangezet, …  De restauratie duurde tot in 1983, maar het resultaat was verbluffend en er werd besloten het beeld in de kerk te hangen.

Ernaast op het zijaltaar staat een gepolychromeerd houten beeld van Sint-Anna te Drieën. Vooraan links staat op een sokkel een Ecce Homo (17e eeuw?), geschonken door zilversmid Altenloh. In het transept hangen twee schilderijen. 'Aanbidding der Wijzen', op schildersdoek, olieverf, waarschijnlijk in de 17e eeuw geschilderd door een leerling van Geraert Seghers. Het werd in 1943 eveneens door Altenloh geschonken en hing eerst op Ledeberg in de pastorie. 'Opdracht van Jezus in de Tempel', op schildersdoek, olieverf, ca. 1994 geschonken door onderwijzer Frans Kestens. (7) Volgens het VTM-programma 'Rijker dan je denkt' was de kunstwaarde niet erg hoog. Aan de kleine altaartafel, aan de twee lezenaars en aan een tweetal pilaren hangen houtsnijwerken, die o.a. de evangelisten symboliseren en afkomstig zijn van de barokke preekstoel die ontmanteld en verwijderd werd.

* Jozef-klok: 278 kg; toonhoogte: do-kruis; peter: Jozef De Bolle, meter: Marie Borginon.
Pas nadat de toren was verbouwd en een puntdak kreeg, konden in 1964 de drie klokken worden opgehangen. Terzelfdertijd was ook het luiden geautomatiseerd (en moest de koster niet telkens naar de kerk om aan het touw te trekken).

Toen pastoor Van De Gucht er nog woonde.

2.6. Kapellen-kapelletjes, beelden, kruisen
* Kapel van O.-L.-Vrouw, aan de Kapellestraat.(op het erf van Michelles)
Gebouwd in 1987 ter vervanging van de oude die erg vervallen was en moest verdwijnen voor de heraanleg van de straat. Op 1 mei 1988 werd de nieuwe kapel door deken Uytterhoeven plechtig ingewijd. Nog in 1999 werd er in de meimaand alle dagen om 18 u een rozenhoedje gebeden.
De oude kapel werd rond 1970 nog omschreven als: ‘Eenvoudig kapelletje van bepleisterde en beschilderde baksteen onder pannen zadeldak; typerend houten kozijn met geprofileerde spijlen.' (9)

-------------------------------------------------------------------------------------
(1) mei: ‘Elk in zijn eigen taal, op weg naar een parochie voor morgen'; september: ‘Parochie voor morgen'.
(2) De parochieploeg van Pamel had een gezamenlijke liturgische werkgroep voorgesteld, maar gezien de stroeve samenwerking binnen de parochieploeg, ging toch elk afzonderlijk.
(3) 1995: met viering van zuster Marie-Borgia.
(4) Eenmaal in de maand, maar er waren ook periodes dat dit niet lukte.
(5) Waaruit dan Voixla ontstond, dat nog meermaals op Ledeberg optrad, maar geen typisch kerkkoor meer was.
(6) Het einde van de restauratiewerken werd op 25 mei 1996 plechtig gevierd.
(7) Hij kreeg het van zijn oom Kestens Remi, pastoor te Alsemberg, waar het in de pastorie hing.
(8) ‘Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen', 2n, Vlaams Brabant Halle Vilvoorde, Ministerie van Nederlandse Cultuur, 2e druk 1977, 828 p. Aldaar p. 525.
(9) In 'Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen' o.c. (noot 8). Aldaar p. 527.