1. Eeuwenlang lag het ‘Allodium Sancti Aychadrii apud Cathem'; de Vrije Eigendom van Sint-Aichardus op Kattem. Oorspronkelijk bezit van het klooster van Haspres, dat het ca. 1023 afstond aan de abdij Sint-Vedastus (Sint-Vaest) te Atrecht (Arras). Nadat de jonge abdij van Ninove het recht had verkregen de pastoor van o.a. Borchtlombeek-Strijtem aan te duiden wou ze ook Kattem inpalmen. Vanaf 1151 kocht ze er gronden, verwierf er het meierschap en toen ze in 1162 van de Sint-Vaastabdij de heerlijke macht over het Allodium kocht was haar wereldlijke greep op de Vrije Eigendom op Kattem een feit. De abt was er de feodale heer geworden, met bestuurlijke en rechterlijke macht, vrij van leenroerigheid zowel van de hertog van Brabant (waartoe het Allodium behoorde) (1), als van de graaf van Vlaanderen (waarbinnen Borchtlombeek lag).

De abt duidde er de meier aan en ook de schepenen (3) (4). Hij werd in het bestuur van de Vrije Eigendom vaak vertegenwoordigd door de pastoor van Borchtlombeek-Strijtem, monnik van de abdij. Deze zat op Kattem meestal de schepenbank/het laathof voor, dat recht sprak, ook optrad bij de verkoop of ruil van gronden, o.a. in 1405, 1423, 1488. Die pastoor woonde eveneens binnen de Vrije Eigendom, zodat ook de plaatselijke kerkelijke macht er gevestigd was. Dopen, huwelijken of overlijdens van bewoners van Kattem-Eigendom noteerde hij op aparte bladzijden in de registers van de parochie Borchtlombeek. Ander aspect van de zelfstandigheid van het Allodium was dat die bewoners geen belastingen betaalden aan de hertog of de graaf (5). Pas ca. 1795 kwam er een abrupt einde aan dit zeggenschap (en ook aan de eigendommen) van de abdij van Ninove op Kattem.

Op basis van de kaart van de Dyn van 1641-1652: 1 Hof te Cathem/ 2. Eerste pastorie met huis en hof/ 3. Kapel van Sint-Aichardus (6)/ 4. Latere pastorie ook met hof/ 5. Monninckbosch/Monnikbos werd pas laat gerooid/ 6. Boschstraete/ 7. Ook Boschstraete, huidige Abeelstraat/ 8. Huidige Reusestraat/ 9. Huidige Populierstraat/ 10. Huidige Monniksbosstraat/ 11. Cloisterstraete, huidige Herststraat/ 12. Voetbeek/ 13. Huidige Bosstraat.
Daarbinnen was de abdij in 1652 eigenaar van ca. 360 dagwand akker- en weidegrond en minstens 40 dagwand Monninckbosch. Dus minstens 400 dagwand of 100 ha .
Opmerkelijk:
- Op de kaart van de Dyn worden ook verschillende kunstmatig aangelegde vijvers aangeduid. Daar werden vooral karpers opgezet, die later gevist werden.
- Aan de grens met Pamel stond de galg, wat laat vermoeden dat de abdij er ook de hoge justitie uitoefende.

2. Het hof te Kattem (Monnikbosstraat 5 Roosdaal)
* Het is dan ook niet verwonderlijk dat op Kattem een van de vroegste abdijhoeven verrees. Al in 1184 wordt er gewag van gemaakt. Het hof werd bestuurd door een hofmeester (magister curie), hoogstwaarschijnlijk een monnik van de abdij. Of het ambt van hofmeester ook samenging met het pastoorschap blijft (voorlopig) onduidelijk. Het werk op het hof, op de velden, in de bossen werd voornamelijk verricht door lekebroeders van de abdij.
In de 15e eeuw kwam daar verandering in toen het hof werd verpacht. Volgens een ‘staat van goederen' van de abdij, opgemaakt in 1492, was het hof met 228 dagwand akkergond en weide, toen verpacht aan de gebroeders Adriaan en Claas de Paeu, voor een termijn van 12 jaar. De huurprijs bedroeg 8 pond groten per jaar. Wel gaf de abdij hen ieder jaar 6 stuivers voor de stof van hun tabbaert. Aan de hertogelijke jagerij van Bosvoorde moesten de pachters bovendien jaarlijks een cijns van 16 gulden betalen. Ook waren de pachters ertoe verplicht voor de jacht bestendig 2 ‘hasewinden' te houden. In 1494 schonk abt Guilielmus de Castro 18 gulden bij het doopsel van het zoontje van pachter Adriaan.
In 1571 was Anthonius De Witte pachter. Hij pachtte van de abdij ‘het hoff van Cathem metten huysinghen, schueren, stallen ende cothen' en natuurlijk ook akkerland (215 dagwand) en meers en weide (49 dagwand 25 roeden), binnen maar ook buiten de Vrije Eigendom. Zijn jaarlijkse pachtprijs bedroeg 81 Rijnsgulden. In natura moest hij eveneens 50 zakken koren en 30 zakken haver aan de abdij leveren, terwijl ook de pastoor ieder jaar 25 zakken koren, 4 zakken tarwe en 6 zakken haver van hem kreeg. Wat de pachtprijs in feite verhoogde tot 640 Rijnsgulden 16 schellingen. Bovendien pachtte Antonius ook de graantienden van de Vrije Eigendom, van Borchtlombeek en van bepaalde velden in Strijtem en Lennik, waarvoor hij eveneens in zakken graan moest betalen.
In 1624 was Reynier Heymans pachter op het hof te Kattem. In 1646 pachtte zoon Jan Heymans 130 dagwand, waarvan ongeveer 90 dagwand abdijgrond binnen de Vrije Eigendom (7), plus nog talrijke gronden erbuiten. Voor het hof en de abdijgronden betaalde hij aan de abdij jaarlijks 450 gulden, plus een hamel en een vet lam. Jan was van 1646 tot 1649 en van 1652 tot 1669 ook schepen, van 1650 tot 1651 eveneens meier van Kattem en Borchtlombeek. (8)
In 1649 was Jan de Ro pachter. Zijn grafsteen staat heden tegen de buitenmuur van het koor van de kerk van Borchtlombeek en vermeldt: ‘Hier light begraven den eersamen Jan de Ro die sterf den 21 junius 1670 ende die eerbaere Gertruyt Goossens syn huysvrau die sterft den 14 september int jaer 1653 Bidt voor de zielen'.
In 1676 schreef de abt: ‘De 15de december werd ons hof te Kattem verhuurd aan N. Van den Borre, voor een termijn van negen jaar, aan 300 guldens per jaar voor de eerste drie jaren en 400 guldens voor de zes volgende.' (2) Hij werd opgevolgd door zoon Jacques, die in 1704 ook schepen werd. Een zoon werd monnik in de abdij van Ninove.

Terwijl de akkerbouw ongeveer constant bleef werd er vooral geïnvesteerd in de varkenshouderij: nieuwe stallen werden gebouwd en de varkensstapel groeide nog aan.
Toen zoon Erik Van Wilderode in 1976 in het bedrijf stapte, besliste men ook vleesvee te houden. Maar o.a. door de invoering van het eerste mestactieplan begin de jaren (19)90 besloot men met vleesvee te stoppen en verder te specialiseren in de varkenshouderij, met o.a. een ammoniakemissiearme stal waardoor de stikstofuitstoot van de varkens werd teruggedrongen. Ook ter plaatse werd er varkensvlees verkocht.
In 2007 kwam zoon Pieter Van Wilderode mee in het bedrijf. De varkenskweek werd behouden maar, mede door de malaise in de varkenssector, besliste men vooral in te zetten op akkerbouw: aardappelen, tarwe, maïs en suikerbieten. In 2015 was het bewerkte areaal gegroeid tot ongeveer 360 ha! Er werd een beheersovereenkomst afgesloten in het kader van erosie en natuur. Nieuwe machines werden in dienst genomen o.a. een erosieploeg, GPS en sectieafsluiting bij de sproeier; er kwamen reservoirs voor de opvang van regenwater, waarmee dan gesproeid werd. Loodsen werden gebouwd en/of ingericht o.a. voor het bewaren van de aardappelen. (12) In 2019 beschikte het hof over ca. 470 ha akkergrond: 250 ha in vast gebruik (eigendom of vaste pacht) en 220 ha seizoenpacht (wisselend van jaar tot jaar, gehuurd bij landbouwers). Deze gronden brachten ca.12000000 kilo aardappelen voort, 900000 kilo graan, 400000 kilo mais, 3000000 kilo suikerbieten. De eigen productie van granen leverde een deel van het voeder voor 4000 varkens. (13) Maar omdat deze conventionele varkenshouderij steeds minder opbracht en ook gehoor gevend aan de toenemende aandacht voor dierenwelzijn en milieu werd een jaar later, in 2020 beslist alleen nog biologische varkens te houden. Daartoe werden twee van de bestaande stallen omgebouwd en een nieuwe stal gebouwd voor, sinds maart 2021, zo’n 800 varkens. Deze kunnen buiten lopen en in hun grote luchtige stal in groep in het stro wroeten. De biggen komen op het hof toe wanneer ze ongeveer 30 kilo wegen en blijven er tot ze, gevoed met biologisch voeder (14), toegenomen zijn tot ca. 120 kilo. ‘De uitloop van de dieren, het tragere groeiproces en de voeders met lokale granen zorgen ervoor dat de varkens meer intermusculair vet ontwikkelen. Gecombineerd met de typische eigenschappen van het Duroc-ras zorgt dit voor zacht, smakelijk en vochthoudend vlees.’ (15) Maar dat intussen de aardappelteelt belangrijk bleef voor het hof te Kattem bleek uit de bouw in 2021 van een aardappelloods waarbinnen de aardappelen nog beter bewaard kunnen blijven.
Heden (anno 2023) is het hof te Kattem een gemengd landbouwbedrijf van akkerbouw en varkenshouderij. Uiteraard moet de opbrengst ervan een afzet vinden door een goed evenwicht tussen contractteelt, termijnmarkten en vrije markt en toch ook door de verkoop van Cathem-varkensvlees op de hoeve of door slager(s) uit de regio.

---------------------------------------------------------------
(1) In het abdijarchief zit er nog een oorkonde uit 1360 waarin de heer van Gaasbeek de abdij ontslaat van erfdienstbaarheden op het hof.
(2) In ‘Aantekeningen uit de dagboeken van de prelaten der Norbertijnenabdij van Ninove', Ripova, 1995, 200 p.
(3) De schepenen zelf worden ‘laten' van de abdij genoemd, vandaar schepenbank of laathof.
(4) Drie onder hen zetelden ook, zij het onder een aparte rolle, in de schepenbank van Borchtlombeek! Tot frustratie soms van de Borchtlombeekse notabelen. Zo weigerde baljuw Romanus 't Kindt in 1740 te Borchtlombeek de eed af te nemen van schepenen uit Kattem.
(5) Tot ergernis van de Borchlombekenaren. Er werd dan een ‘minnelijke' schikking uitgedokterd; in 1697 betaalde de Vrije Eigendom 1/3 van de Borchtlombeekse belastingen. Maar dit akkoord werd dan binnen de Vrije Eigendom gecontesteerd en het kwam in 1742 zelfs tot een proces dat de Eigendommers verplichtte 125 gulden te betalen, veel minder dan in 1697.
(6) Die kapel werd al meer dan 100 jaar geleden afgebroken.
(7) Relatief weinig abdijgrond omdat het pastoorshof vele dagwanden bewerkte en ook omdat aan kleinere boeren stukken werden vercijnsd.
(8) Waren tussen Reynier en Jan ook nog Joos en Adriaan Dauwe er pachter?
(9) Volgens de staat van goed uit 1787 bedroeg de eigendom van de abdij behorend bij het hof te Kattem 48 bunder en 61 roeden of 49 ha 22 a 60 ca.
(10) In ‘Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen' 2n Vlaams Brabant Halle-Vilvoorde, 1977, 825 p. Aldaar p. 76.
(11) Door de fusie begin 1977 van Borchtlombeek met Roosdaal en Liedekerke kwam het Hof te Kattem onder Liedekerke, maar bij K.B. van 11/12/1982 werd het hof overgeheveld naar Roosdaal.
(12) 25/3/2015: verslag van het Vlaams infocentrum land- en tuinbouw.
(13) In ‘Kattem wandeling’, Team Kattoem, 2019, 2021.
(14) Komt o.a. van het biologisch akkerbouwbedrijf Bree-Eik te Lennik met Pieter Van Wilderode als zaakvoerder. Daar kan ook het mest van de varkens afgezet worden.
(15) In ‘De Standaard’, regio Vlaams-Brabant, van 1/2/2023.