In het parochiearchief van Pamel zitten onder ‘Geschiedkundige mededelingen’ notities van o.a. pastoor Van Eyndhoven, waaronder zijn antwoord op een enquête van het bisdom.

Parochie Pamel April 1919
Aanteekeningen Bettrekelijk den grooten oorlog 1914-1918.

 Antwoord op de vragen vorgesteld door ’t Bisdom tot Bouwstof der Geschiedenis der Kerk van België.

I Bestuurlijke ligging.

De parochie Pamel – Provincie is gelegen in het Arrondissement Brussel Provincie Brabant Canton St. Quintens-Lennik. Dekenij idem.
De ligging der Parochie Pamel was gedurende den oorlog van zeer groot aanbelang voor den Duitschen overweldiger; vooreerst omdat ze gelegen is op de rivier den Dender en vooral ter oorzake van des hoogte Ledeberg, waarvan een deel Puttenberg genaemd, zeer dikwijls gedurende den oorlog daar Duitsche overheid is nagezien en onderzocht geworden.
De laatste fosten voor den wapenstilstand getuigen dit ten klaarste, gelijk verder zal vermeld worden.

II Maatregelen bij den inval.

Daar de inval der Duitsche legers vooral plaats had in het noordelijk en zuiderlijk deel van ons land, zijn vooral de Cantons Assche en Lennik gespaard gebleven.
Er heeft geene ontruiming der bevolking plaats gehad, en geen enkel gebouw is gedurende den oorlog beschadigd geweest.

III Houding der Krijgsoverheid, en der soldaten.

Gedurende verscheidene dagen der Maand Augustus 1914 zijn de Duitsche legers op de Kasseide ( Brussel-Ninove ) opgerukt.
Drijmaal zijn eenige legerafdeelingen in de parochie komen uitrusten en vernachten, maar zij hebben de parochianen geene groote moeilijkheden aangedaan.
De Duitsche overheden waren nogthans vol vrees en achterdochtig.
Hier en elders werden eenige gijzelaars in bewaking gehouden, en bedreigd dat deze bij ’t eerste schot dat op hen zou worden gelost, zouden door den kop geschoten worden. Men heeft hier en op vele andere plaatsen bestadig dat de Duitschers zelf een geweerschot losten en de gijzelaars met de doodstraf bedreigden zonder nogthans deze uit te voeren.

IV Na den doortocht der Duitsche legers is hier alles rustig gebleven.
De Goddelijke diensten en sacramenten werden regelmatig bijgewoond, en dageijks in den namiddag werden er openbare gebeden gedaan in de kerk.

V Inval van den vijand. Gevechten.

Er hebben in de parochie geene gevechten plaats gehad.

VI Eveneens geene plunderingen, geen brandstichtingen of moordtoneelen.

VII De plaatselijke overheid heeft geene bijzondere moeyelijkheden gekend maar…

VIII …er hebben gedurig opeischingen plaats gehad van graan, aardappelen boter enz… ook hadden gedurig huiszoekingen plaats.
De eeredienst is nooit gestoord geweest, zelf hebben wij de toelating bekomen de gewoone prosessiën te doen maar zonder vaandels of muziek.
Eenmaal is de lezing der Bisschoppelijke …

IX … brieven verhinderd geweest.
Gedurende den nacht waren den Duitschers in de pastorij binnen gedrongen om die brieven op te eischen.
De godelijke diensten zijn gedurende gansch den oorlog regelmatig bijgewoond geweest.
Het getal communicanten is ook niet veranderd. ’T Is gebleven van 80 tot 85 duizend. Plechtige communie
Vergelijkende tabel
1913    103
1914    78
1915    88
1916    85
1917    74
1918    97
1919    92
Openbare zedelijkheid.
Het grootste gedeelte der parochianen is gedurende den oorlog aan zijne christelijke plichten getrouw gebleven.
Voor velen is de oorlog zelf eene aansporing geweest tot grooteren ijver van de H. Sacramenten en de godelijke diensten bij te wonen.
De omgang met de Duitsche bezetting is voor sommige personen noodlottig en verderfelijk geweest.
De ligging der parochie, op de grens van Oost-Vlaanderen, dat Etappen gebied was, voor velen eene gelegenheid voor den smokkelhandel.
Daardoor zijn door velen buitengewone winsten gedaan.
Anderen hebben handel gedreven en aan woekerprijzen hunnen waren verkocht.
De landbouwers hebben hunne producten gedurende den oorlog aan zoo buitengewoon hoge prijzen verkocht dat zij zeer groote winsten hebben gedaan. Dit alles heeft voor vele parochianen aanleiding gegeven tot buitengewonen groote vertering, en tot dansparteiën en dronkenschap.
De Duitsche bezetting nam dikwijls deel in den smokkelhandel en in de misbruiken die er uit voortkwamen.
Nogthans zijn eenige geweest die ons krachtdadig de hand hebben geleend om de misbruiken te beteugelen.

E De leergangen in de scholen zijn gedurende den oorlog regelmatig voortgezet bij uitzondering nogthans als de schoollokalen door de voorbijtrekkende troepen werden ingenomen.

F Liefdadigheids werken. Het locaal Comiteit voor den onderstand der behoeftigen, heeft gedurende geheel den oorlog zijne werking regelmatig kunnen voortzetten.
Een groot getal vluchtelingen, vooral ut Comen ( Frankrijk ) en de omstreken is hier door de parochianen met veel liefdadigheid ontvangen en verzorgd geweest.

G Drie personen zijn uit de parochie weggevoerd om in duitschland te werken, Joannes-Baptist De Moortel, Leopold De Moortel en Carolus Segers.

H Ondersteuningswerken. Overzichts tafel.

I Gerechtelijke vervolgingen.
De voorzitter van het Comiteit, E.H. Van Eyndhoven is voor de commendatuur moeten verschijnen om naar Duitschland verzonden te worden omdat hij geweigerd had onderstand te verleenen aan eenige personen die voor de Duitschen werkten.
Maar na uitleg der zaak, dat men zoo handelde volgens de voorschriften van het Nationaal Commiteit, heeft men niet verder aangedrongen.

In den zomer van 1917 is de Gemeente voor ongeveer drie maanden gestraft geweest niet te moeten binnen blijven, van ‘s avonds vijf uren tot ’s morgens zes uren, omdat een vermoorde duitsche soldaat in den Dender was gevonden. ’t Heeft echter klaar gebleken dat de soldaat van elders door den stroom was voortgedreven.
Dikwijls is aan de bevolking willekeurig oorlogsboete opgelegd geweest, en men heeft alle ..?.. van uitbuiting en huiszoekingen, vooral voor koper en wol te verduren gehad.

X Naam, voornaam en dienststaat der geestelijken der parochie.

E.H. Petrus van Eyndhoven
Onderpastoor in de parochie van 14 januari 1877 tot 20 juni 1890.
Pastoor aldaar van juni 1890
E.H. Victor Goosens, onderpastoor van 12 januari 1900.
E.H. Joan. De Rouck 1918

Het getal soldaten onder wapengroepen beloopt 147 waarvan er 16 zijn gesneuveld 2 verminkt.

            Geboorten      Overlijdens
1913    126                    72
1914    140                    62
1915    108                  106
1916      99                    79
1917      76                    81
1918      72                    87

11 Huiszoekingen in kerken en kloosters.

Gedurende den oorlog zijn er in de Kerken of Kloosters geen huiszoekingen gedaan.

12 Feiten van verschillende aard.

Gedurende de twee laatste maanden vóór den wapenstilstand werd hier door de duitsche overheid het plan uitgevoerd, om op de rivier den Dender en op de hoogtens van Geraardsbergen, Ledeberg, Pamel – Assche een nieuw front of verdedigingslijn te maken.
Ongeveer 2.000 Portugeesche krijgsgevangenen in de scholen en pachthoven gehuisvest en even zooveel Engelsche krijgsgevangenen in Wambeke hier blijvende, hebben hier verschillende weken lang loopgraven gemaakt, boomen en andere houtgewasschen afgekapt en alles in gereedheid gebracht om den optocht der verbondene legers te stuiten.
Die ongelukkige krijgsgevangenen zijn hier op eenen gansch onmenschelijke wijze behandeld geweest. Ook zijn er verscheidene hunner van honger en ontbering gestorven.
Slecht gekleed, en sommigen blootsvoets en nog slechter gevoed, moesten zij bij den vroege morgen naar ’t werk vertrekken, door regen en koude, tot ‘s namiddags één of twee uren.
Vernomen hebbende dat eenige van hen door ontbering en ziekte in stervensgevaar verkeerde hebben wij aan de duitsche overheid de toelating gevraagd, die ons is toegestaan geweest van hen te berechten.
Eenige zijn van honger en ellende gestorven, andere zijn ziek zijnde weggevoerd geweest.

13 Ontruiming.

Wanneer de wapenstilstand gekend werd was alles in gereedheid gebracht tegen den aanval der verbondene legers.
Indien de oorlog nog eenige dagen langer had voort geduurd zou hier dezelfde verwoesting hebben plaats gehad als aan den IJzer en aan de Somme.
Op 9 November 1919 waren er in de naburige statie van Denderleeuw meer dan 300 wagens oorlogsmunitie aangebracht.
Door de vliegers der verbondenen legers zijn daar bommen op geworden. Geheel deze voorraad bestemd voor den aanval op den Dender, is daar met ontzaggelijk gedreun ontploft en heeft in de statie en in de omtrek eene verschrikkelijke verwoesting teweeg gebracht.
Na den wapenstilstand zijn den aftocht der vijandelijke legers, spoedig en zonder merkwaardige voorvallen afgelopen.

15 De Bevrijding.

Na de aftocht der Duitschers zijn de verbondene legers hier met veel geestdrift door de bevolking ontvangen geweest.
Deze betoogingen van toegenegenheid waren voor de oversten en soldaten zeer aangenaam

Godsdienstige plechtigheden
Een zeer plechtige dienst heeft na de bevrijding voor de gesneuvelde soldaten plaats gehad.
Op eene voorbehouden plaats in de kerk hadden vervolgens plaats genomen de familieleden der gesneuvelde soldaten, de soldaten in verlof zijne, en de zangkoor.
Deze dienst werd door een zeer groot getal der parochianen bijgewoond.

Gedenkteekens.
Een gedenkteken zal in de kerk geplaatst worden, waarop we de namen der gesneuvelde soldaten zullen aangetekend worden.
Uit dankbaarheid voor de bevrijding hebben de parochianen den wensch uitgedrukt eene kapel te bouwen des eere van Onze Lieve Vrouw van Gedurigen Bijstand en op de Hoogte van Ledeberg een prachtig beeld te plaatsen van het H.Hart van Jezus.